در حقوق ایران، چه در امور کیفری و چه در امور حقوقی قاعده ای به نام اعتبار امر مختومه و یا همان اعتبار امر قضاوت شده وجود دارد. پایه و اساس قاعده ی اعتبار امر قضاوت شده، حفظ نظم عمومی اجتماعی و جلوگیری از تعارض آراء صادره در خصوص موضوع واحد است. اماره ی صحت احکام دادگاه ها ایجاب می نماید که احکام دادگاه ها صحیح و منطبق بر واقعیت فرض شوند. قاعده ی اعتبار امر مختومه، اعتبار امر قضاوت شده هم نامیده می شود.
در این مطلب، گروه وکلای آسا به بررسی جامع قاعده ی اعتبار امر قضاوت شده می پردازد.
فهرست
اعتبار امر مختومه یعنی چه؟
ایراد امر مختومه و ایراد امر قضاوت شده هر دو به یک معناست. اعتبار امر مختومه به شرح زیر است:
زمانی که دعوایی نزد مرجع قضایی مطرح می شود، مرجع قضایی باید به نزاع و اختلاف طرفین پایان دهد. به این ترتیب محکوم له می تواند با آسودگی خاطر، از رای صادره بهره لازم را ببرد. به علاوه چون به اصل موضوع رسیدگی شده و در مورد آن رای قطعی صادر شده است، باید جلوی طرح مجدد دعوا گرفته شود. این موضوعهمان عدم امکان طرح مجدد دعوا است. اعتبار امر قضاوت شده موجب می شود مرجع قضایی پس از صدور رای قطعی در مورد یک موضوع، نتواند به همان موضوع با همان کیفیت سابق رسیدگی نماید.
اعتبار امر مختومه در امور حقوقی
طبق بند ماده ی 6 ماده ی 84 قانون آیین دادرسی مدنی، یکی از مواردی که خوانده ی دعوا در جریان رسیدگی می تواند نسبت به آن ایراد بگیرد و در رسیدگی به دعوا مانع دائمی ایجاد نماید، ایراد اعتبار امر مختومه است. زمانی که دعوایی قبلا بین همان اشخاص مطرح شده و مورد رسیدگی قرار گرفته و نسبت به آن حکم قطعی صادر شده است، خوانده می تواند نسبت به آن دعوا طرح ایراد کند. خوانده با طرح این ایراد دادگاه را متوجه این نکته می نماید که به آن دعوا قبلا رسیدگی شده و در خصوص آن حکم قطعی صادر شده است. در این صورت دادگاه با پذیرش ایراد مذکور، قرار رد دعوا را صادر می نماید.
مهلت طرح ایراد اعتبار امر مختومه
مطابق ماده ی 87 قانون آیین دادرسی مدنی، ایراد اعتبار امر مختومه باید تا پایان اولین جلسه ی دادرسی مطرح شود.
قلمرو اعتبار امر قضاوت شده
اعتبار امر قضاوت شده یا مختومه تنها نسبت به طرفین دعوا و قائم مقامان آنها اثر دارد. نسبت به اشخاص ثالث اثری ندارد. یعنی اگر در دعوایی بین حمید و سعید حکم به نفع سعید صادر شد. سعید نمی تواند در دعوایی که میلاد علیه او طرح می کند به اعتبار امر قضاوت شده استناد نماید.
برای مطالعه بیشتر کلیک کنید: اقرار چیست؟
آرای کدام مراجع دارای اعتبار امر مختومه است؟
آرای صادره از کلیه مراجع قضایی و اداری واجد اعتبار امر مختومه است. البته آن مرجع باید در محدوده ی صلاحیت خود رای صادر کرده باشد تا آن رای را بتوان دارای اعتبار امر مختومه دانست. پس علاوه بر مراجع قضایی، آرای سایر مراجع قضاوتی نیز دارای این اعتبار می باشد.
کدام آراء دارای اعتبار امر مختومه می باشند؟
- به طور مسلم کلیه احکام قطعی دادگاه ها دارای اعتبار امر مختومه می باشد.
- در خصوص قرار ها باید بدانید که قرارها به دو دسته تقسیم می شوند:
- قرارهای اعدادی: قرارهایی که برای آماده کردن پرونده برای صدور رای صادر می شوند. مانند قرار کارشناسی. قرارهای اعدادی دارای اعتبار در این زمینه نیستند.
2. قرارهای قاطع دعوا: قرارهایی هستند که صدور آنها پرونده را از مرجع رسیدگی خارج می نماید و از این جهت شبیه احکام هستند. مانند قرار رد دعوا. از بین قرارهای قاطع دعوا، فقط قرار سقوط دعوا دارای اعتبار امر قضاوت شده است.
- گزارش اصلاحی: گزارش اصلاحی نوعی تثبیت قرارداد طرفین دعوا است و این اعتبار را ندارد.
- تصمیمات حسبی: اعتبار امر قضاوت شده به احکام مراجع در امور ترافعی اختصاص دارد. تصمیماتی که دادگاه ها در امور حسبی می گیرند، از اعتبار امر مختومه برخوردار نیست
شرایط استناد به اعتبار امر مختومه
در بند 6 ماده ی 84 قانون آیین دادرسی مدنی بیان می شود که دعوایی که در آن به ایراد اعتبار امر قضاوت شده استناد می کنیم، باید همان دعوایی باشد که در گذشته به آن رسیدگی شده است. نسبت به آن حکم قطعی صادر باشد. در واقع دعوای کنونی باید با دعوای سابق واحد باشد. چه زمانی دو دعوا را واحد می دانیم؟ زمانی دو دعوا واحد شمرده می شوند که اصحاب، موضوع و سبب آنها واحد باشد.
- 1) وحدت اصحاب دعوا: یعنی خواهان و خوانده ی هر دو دعوا یکی باشند. اگر دعوای اول بین حمید و سعید مطرح بوده، دعوای دوم هم بین حمید و سعید مطرح باشد. توجه داشته باشید که واحد نبودن نماینده ی دو طرف در دو دعوا بی تاثیر است. مثلا ممکن است حمید در دعوای اول وکیل داشته باشد، ولی در دعوای دوم وکیل نداشته باشد یا وکیل دیگری انتخاب کرده باشد. در این صورت باز هم قاعده ی اعتبار امر مختومه قابل استناد است.
- 2) وحدت موضوع دو دعوا: یعنی موضوع دعوایی که سابقا بین طرفین مطرح بوده، با موضوع دعوای کنونی یکی باشد. یعنی موضوع دو دعوا از نظر مادی واحد باشد و حق مورد مطالبه در هر دو دعوا نیز یکسان باشد.
- 3) وحدت سبب دو دعوا: منظور از سبب، رابطه ی حقوقی است که بین طرفین بر مبنای عمل حقوقی، واقعه ی حقوقی و یا بر مبنای قانون به وجود آمده است.
تکلیف دادگاه در مواجهه با اعتبار امر مختومه چیست؟
ممکن است دعوایی در یک دادگاه مطرح شود، و به این دعوا قبلا رسیدگی شده و نسبت به آن حکم قطعی صادر شده باشد.
اما طرفین دعوا ایراد این موضوع را مطرح ننمایند. اگر دادگاه متوجه شود که دعوا مشمول اعتبار امر مختومه است، باید راسا قرار رد دعوا را صادر نماید و نیازی به طرح ایراد از سوی طرفین نیست.
ایراد اعتبار امر قضاوت شده در امور کیفری
در امور کیفری نیز قاعده ی اعتبار امر مختومه وجود دارد. این قاعده در تمام مراحل رسیدگی، اعم از دادسرا و دادگاه قابل استناد است.
شرایط استناد به اعتبار امر قضاوت شده در امور کیفری
برای استناد به قاعده ی اعتبار امر مختومه باید کلیه شرایط زیر وجود داشته باشد:
- وحدت موضوع: منظور این است که عمل مجرمانه ای که در رسیدگی جدید تعقیب می شود، همان عملی باشد که در رسیدگی سابق مورد تعقیب و پیگرد است. به عبارتی یک فرد را نمی توان به علت ارتکاب یک عمل مجرمانه، دو بار تحت تعقیب کیفری قرار داد.
- وحدت اصحاب دعوا: منظور این است که بزه دیده و متهم در هر دو پرونده یکی باشند. یعتی دعوای جدید بین همان طرفین دعوای قبلی مطرح شود.
- وحدت سبب و منشأ: مبنای قانونی جرمی که حکم مختومه ی اولی بر اساس آن صادر می شود در دعوای کیفری جدید نیز یکسان باشد.
- وحدت هدف: مقصود از طرح دعوای کیفری آن ضمانت اجرایی است که حقوق کیفری به دنبال تحمیل آن بر شخص مجرم می باشد. بنابراین منظور از وحدت هدف، مقصود و غایتی است که بر اساس آن اقدام به تعقیب و رسیدگی می شود.
نمونه رای در خصوص اعتبار امر قضاوت شده
دادنامه شماره 9209970222200630 مورخ 1392/05/22
تغییر در سمت شاکی (از شخص حقیقی به نماینده شخص حقوقی) با توجه به وحدت موضوع و اتهام و متهم، موجب زوال اعتبار امر قضاوت شده نمی باشد.
جهت مشاوره با وکیل حقوقی با ما در ارتباط باشید. 22350512
دیدگاهتان را بنویسید