بروزرسانی: ۲۳ام آذر, ۱۴۰۲
سن مسئولیت کیفری چه زمانی است؟

سن مسئولیت کیفری چه زمانی است؟

کودکان اعضای آسیب پذیر جامعه هستند و در هر کشور قانون سعی می کند حمایت بیشتری از آنها بکند. این حمایت بعضی مواقع به صورت کاهش تکالیفی است که بر دوش آنها گذاشته می شود. یکی از مسائلی که در حوزه ی حقوق کودک مطرح می شود، مسئله ی سن مسئولیت کیفری است. در واقع می خواهیم بدانیم از چه سنی رفتار های یک کودک می تواند جرم باشد؟ یا از چه سنی کودک بابت رفتار مجرمانه ی خود مجازات می شود؟

 

با گروه وکلای آسا همراه باشید.

 

 

مسئولیت کیفری یعنی چه؟

در واقع زمانی که مسئولیت کیفری مطرح می گردد به معنای این است که فرد مرتکب عملی شده است که طبق قانون جرم شناخته شده است و مرتکب در برابر قانون و جامعه مسئول جبران عمل خویش است.

قانونگذار در قوانین مجازات فرد مرتکب را تعیین کرده است و حتی برای برقراری عدالت میان طرفین شرایط مرتکب را در نظر گرفته است که اگر فرد مرتکب دارای شرایطی باشد مانع مسئولیت کیفری او می شود.

 

 

به طور كلـي دو نوع نظام مسئوليت كيفري براي اطفال در كشورهاي مختلف وجود دارد:

در گونه ي نخسـت:

مسئوليت كيفري اطفال، به يكباره كامل ميشود.

به اين ترتيب كه فرد تا سن مشخصي كـه قانون مقررميكند، كودك محسوب ميشود و فاقد هر گونـه مسـئوليت كيفـري اسـت و بـه محض گذر از آن سن، بزرگسال محسوب ميشود و مسئوليت كيفري كامـل پيـدا مـيكنـد.قانون مجازات اسلامي 1370 ،از چنين نظامي تبعيت كرده بود.

 

گونة ديگر :

آن است كه مسئوليت كيفري به تدريج كامل ميشود.

به اين ترتيـب كـه تـا يك سن مشخص، فرد مطلقاً فاقد مسئوليت كيفري است و هـيچ گونـه واكـنش كيفـري درمقابل جرم ارتكابي وي نشان داده نمي شود.

سپس وارد دوران مسئوليت كيفري تخفيف يافته ميشود.

به اين معنا كه در مقابل جرايم ارتكابي توسط وي، واكنش كيفري خفيـف تـري درمقايسه با بزرگسالان مرتكب جرم مشابه نشان داده ميشود.

با گذار از اين مرحلـه نيـز فـرد وارد دوران مسئوليت كيفري كامل مي شود، يعني بزرگسـال تلقـي شـده و واكـنش كيفـري، نسبت به وي نيز همانند يك بزرگسال خواهد بود. نظام تدريجي، از اين حيث كه مسئوليت كيفري در آن همگام با افزايش قوه ادراك فرد تكامل مي يابد، عادلانه تراست. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 از چنین نظامی تبعیت کرده است.

 

 

 

سن مسئولیت کیفری چه زمانی است؟

 

سن مسئولیت کیفری در حقوق اسلام :

طبق قول مشهور فقهاي اماميه، فردي كه سن بلوغ را پشت سر گذاشته باشد، بـالغ و داراي مسئوليت كيفري كامل است و طبيعتاً در صورت ارتكـاب جـرم نيـز مجازات وي همچون افراد بزرگسال است.

اما قانونگذار سعي كرده است كه در عـين احتـرام به اين قواعد شرعي،حتی الامكان با الزامات بين المللـي حقـوق كـودك در ايـن زمينـه نيـز همگام شود.

 

سن مسئولیت کیفری در ایران:

در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در ماده 140 اینگونه بیان می دارد:

« مسئولیت کیفری در حدود، قصاص و تعزیرات تناها زمانی محقق می شود که فرد حین ارتکا جرم عاقل، بالغ و مختار باشد، به جز در مورد اکراه بر قتل که حکم آن در کتاب سوم (قصاص) آمده است.»

هم چنین در ماده 146 بیان شده است که افراد نابالغ مسئولیت کیفری ندارند. براساس ماده 147، سن بلوغ در دختران و پسران، به ترتیب نه و پانزده سال تمام قمری است.

 

 

سن مسئولیت کیفری دختران:

براساس ماذه 147 و 140قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، شرط مسئولیت کیفری در دختران بلوغ می باشد که سن بلوغ در دختران 9 سال تمام قمری است.

 

 

سن مسئولیت کیفری پسران:

براساس ماذه 147 و 140 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، شرط مسئولیت کیفری در پسران بلوغ می باشد که سن بلوغ در پسران 15 سال تمام قمری است.

 

 

ارتکاب جرایم تعزیری در گروه سنی 9 تا 12 سال:

ماده 88 قانون مجازات اسلامي 1392 مقرر كرده است كه اطفال 9 تا 15 سـاله، در صـورت ارتكاب جرايم تعزيري، موضوع يكي از تصميمات مندرج در بندهاي «الف» تا «ث» آن مـاده قرار ميگيرند.

اما از آنجا كه طبق تبصره 1 همين ماده، تصميمات مذكور در بندهاي « ت » و «ث » فقط درباره اطفال و نوجوانان 12 تا 15 سال قابل اجراء است، تدابير قابل اعمـال در مورد گروه سني 9 تا 12 سال، منحصر به موارد مذكور در بندهاي «الـف» تـا «پ» ايـن ماده است.

 

 

ارتکاب جرایم تعزیری در گروه سنی 12 تا 15 سال:

طبق تبصره 1 ماده 88 ،كودك يا نوجوان 12 تا 15 سالهاي كه مرتكب جرم تعزيري شود، ممكن است علاوه بر تدابير مذكور در بند قبـل،مشمول واكنش پيش بيني شده در بندهاي «ت» و «ث» اين ماده نيز قـرار گيرنـد.

بـه ويـژه واكنش مذكور در بند «ث» كه عبارت ازنگهداري دركانون اصلاح و تربيت به مدت سه مـاه تا يك سال است، داراي جنبه تنبيهي قوي است.

 

 

ارتکاب جرایم تعزیری در گروه سنی 15 تا 18 سال:

پس از گذر از سن 15 سال، تا رسيدن به سن 18 سال، دختران و پسراني كه مرتكب جـرم تعزيري شوند، مشمول ماده 89 قانون مجازات اسلامي 1392 هسـتند.

در ايـن مـاده مقـرر شده است كه مجرمان اين رده سني، بسته به نوع جرم، به يكي از مجازاتهاي مذكور در آن ماده محكوم مي شوند كه شديدترين آنها پنج سـال نگهـداري در كـانون اصـلاح و تربيـت و خفيف ترين آنها نيز پرداخت جزاي نقدي است.

 

 

مسئولیت کیفری در جرايم حدي و قصاصي:

تبصره 2 ماده 88 قانون مجازات اسلامي 1392 مقرر كرده است كـه اگـر فـردي نابالغ  كه در گروه سني 12 تا 15 سال قمري قرار دارد، مرتكب جـرم مسـتوجب حـد يـا قصاص گردد، به يكي از اقدامات مذكور در بندهاي «ت» يا «ث» مـاده 88  كـه بـه ترتيـب عبارت اند از «اخطار و تذكر يا اخذ تعهد كتبي به عدم تكرار جـرم» و «نگهـداري در كـانون اصلاح و تربيت براي مدت 3 ماه  تا 1 سال» محكوم خواهد شـد.

چنانچـه نابـالغ مرتكـب ايـن جرايم، كمتر از 12 سال سن داشته باشد، مطابق قسمت ذيـل ايـن تبصـره، بـه يكـي از اقدامات مذكور در بندهاي «الف» تا «پ» ماده 88  كه ماهيت اصلاحي، تأديبي و مراقبتـي دارند محكوم خواهد شد.

 

مسئولیت کیفری پسران و دختران زیر سن بلوغ:

ماده 146 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بیان می دارد: «افراد نابالغ مسئولیت کیفری ندارند». هم چنین ماده 148 قانون مجازات اسلامی  مقرر می دارد: «در مورد افراد نابالغ، براساس مقررات این قانون، اقدامات تامینی و تربیتی اعمال می شود».

براساس قانون مجازات اسلامی ، در خصوص افراد کمتر از 9 سال تمام (چه پسر و چه دختر) که مرتکب جرائم تعزیری می شوند، هیچ نوع واکنشی اعمال نمی شود.

 

اما در خصوص ارتکاب جرایم حدی و مستوجب قصاص بحث کاملا متفاوت است و  براساس تبصره 1 ماده 88 قانون مجازات اسلامی اين امكـان وجـود دارد كـه قاضـي يكـي از واكـنش هـاي مـذكور در بندهاي «الف» تا «ث» ماده 88  را در مورد آنها اعمال كند؛

توضيح آنكه صدر اين تبصره مقرر مي دارد كه نابـالغ مرتكـب جـرم حدي يا مستوجب قصاص در صورتي كه بين 12 تا 15 سال داشته باشـد، بـه واكـنش هـاي مندرج در بندهاي «ت» و «ث»  و در غير ايـن صـورت بـه واكـنش هـاي مذكور در بندهاي «الف» تا «پ» محکوم می شود.

منظـور از نابـالغ 12 تا 15 ساله مذكور در اين تبصره، صرفاً نابالغ مذكر (پسـر) اسـت، زیرا دختران با رسیدن به سن 9 سال تمام قمری بالغ محسوب می شوند و دارای مسئولیت کیفری می باشند.

منظور از عبارت در غير اين صـورت اشـاره بـه فرضـي است كه نابالغ مرتكب جرم، كمتر از دوازده سال سن داشته باشد، بدون آنكه حـداقل سـني براي اين نوع واكنش ها در نظر گرفته شده باشد.

 

 

آیا دختر 9 ساله قصاص می شود؟

بله

با توجه به اینکه دختر 9 ساله طبق ماده 147 قانون مجازات اسلامی بالغ محسوب می شود، دارای مسئولیت کیفری می باشد و در صورت ارتکاب جرائم مستوجب قصاص، قصاص می شود منتها تا رسیدن به سن 18 سال تمام در کانون اصلاح و تربیت نگهداری می شود.

 

 

تفاوت حداقل سن مسئولیت کیفری و سن بلوغ کیفری:

حداقل سن مسئوليت كيفري، حداقل سني اسـت كـه از نظـر نظـام عدالت كيفري، فرد اين قابليت را پيدا ميكند كه در دادگاه كيفري مورد محاكمه قرار گيرد.

اما اين به هيچ وجه بدان معنا نيست كه از همين سن مي توان با او مانند بزهكاران بزرگسال برخورد كرد.

در مقابل، سن بلوغ كيفري آن سني اسـت كـه فـرد بـا گـذر از آن، مسـئوليت كيفري كامل پيدا ميكند و به مثابه يك بزرگسـال، مجـازات مـي شـود.

 

حداقل سن مسئولیت کیفری در حقوق بین الملل:

در هيچ يك از اسناد بين المللي، حداقل سن مسئوليت كيفري تعيين نشـده اسـت.

در واقع، كشورهاي مختلف به هيچ نقطه مشتركي در اين مورد نرسيده اند و نتوانسـته انـد در اسناد بين المللي مختلفي كه در مورد حقوق كودك به تصـويب رسـيده اسـت، سـني را بـه عنوان حداقل سن مسئوليت كيفري مشخص كنند.

برخـي كشـورها سن مسئوليت كيفري را تا 7 سال پايين آورده اند و برخي ديگر نيـز آن را تـا 18 سـال بـالابرده اند. حتي برخي كشورها هستند كه عملاً فاقد حداقل سن مسـئوليت كيفـري هسـتند.

يشتر كشورها نيز حداقل سن مسئوليت كيفري را در همين حدود 14 سال قرار داده اندبه طوري كه بررسي حداقل سن مسئوليت كيفري در 191 كشور جهان حكايـت از آن داردكه نزديك به 40 كشور، حداقل سـن مسـئوليت كيفـري را 14 سـال قـرار داده انـد.

حداقل سن مسئوليت كيفري در 23 كشور دنيا، صفر است.

اين بدان معنا اسـت كه در اين كشورها، حداقل سني براي مسئوليت كيفري پيش بيني نشده است و كودكان در هر سني در صورت ارتكاب جرم ممكن است مجازات شوند. كامبوج، جمهوري دموكراتيك كنگـو، مـالزي، موريتـاني، موزامبيـك، نپـال، پاكسـتان، بحرین، لهستان،

لوگزامبورگ و … از نظر کمیته حقوق کودک فاقد سن مسئولیت کیفری هستند.

 

 

 

نظر کمیته حقوق کودک در خصوص سن مسئولیت کیفری

کمیته حقوق کودک كه نهاد ناظر بر اجراي اين كنوانسيون در كشورهاي عضـو است، در اعلاميه توضيحي عمومي شماره 10 سال 2007 خود چنـين نتيجـه گيـري كـرده است كه حداقل سن مسئوليت كيفري كمتر از 12 سال، از نظـر بـين المللـي قابـل پـذيرش نيست.

در عين حال قوياً توصيه ميكند كه حداقل سن مسئوليت كيفري بيش از اين و بين سنين 14 تا 16 سال قرار داده شود. یافته های علمی نیز این دیدگاه را که حداقل سن مسئولیت کیفری باید تا حدود 14 سالگی افزایش یابد نیز این دیدگاه را تقویت می کند.

 

 

 

سن مسئولیت کیفری در کشور بحرین:

اين كشـور درگزارش خود به كميته حقوق كودك اعلام كرده بود كه به استناد مـاده 32 قـانون مجـازات سـال 1976 ايـن كشور، حداقل سن مسئوليت كيفري، 15 سال است.

اما كميته در بررسي های خود به اين نتيجه رسـيد كـه 15سال مذكور در واقع سن كامل شدن مسئوليت كيفري است و سني است كه از آن پس، فـرد داراي مسـئوليت كيفري كامل است اما مواردي در قوانين اين كشور وجود دارد كه امكان اعمال واكنش هـاي تنبيهـي در مـورداطفال زير سن 15 سال را نيز فراهم كرده است.

 

 

 

سن مسئولیت کیفری در کشور لوگزامبورگ:

كميته حقوق كودك سـازمان ملـل، لوگزامبورگ را فاقد حداقل سن مسئوليت كيفري دانسته است؛

زيرا به عنـوان مثـال در اين كشور امكان حبس انفرادي كودكـان بزهكـار بـراي مـدت 10 روز متـوالي، بـه عنـوان اقـدامي انضـباطي، پيش بيني شده است.

 

 

 

سن مسئولیت کیفری در کشور استرالیا:

در تمامي حوزه هاي قضـايي اسـتراليا،حداقل سن مسئوليت كيفري ده سال است.

در فاصله بين سنين 10 تا 14 سال، اماره عدم مسئوليت كيفـري اطفال حاكم است.

بعد از سن 14 سالگي نيز تا سن 17 تا 18 سالگي (بر حسب حوزه قضـايي) بزهكـاران كـم سن و سال ممكن است مسئوليت كيفري كامل داشته باشند اما ضمانت اجراهاي كيفري متفاوتي، در مقايسـه یا بزرگسالان، در مورد آنها اعمال ميشود.

 

 

 

 

 

نظریه مشورتی:

نظریه مشورتی 197 /94/7 مورخه 1394/1/29

ماده 88 كه اعلام داشته اطفال و نوجوان در صورت ارتكاب جرم تعريزي چنانچه سن آنها 9 تا 15 سال تمام شمسي باشد دادگاه يكي از تصميمات مندرج در ماده 88 را در نظر مي گيرد.

با تبصره 2 ماده 88 كه اعلام داشته هر گاه نابالغ مرتكب يكي از جرايم تعزيري يا حدي يا قصاص را انجام دهد در صورتيكه 12 سال قمري داشته باشد، به يكي از اقدامات ماده 88  محكوم مي شود. حال ابهامات ماده جهت رفع ابهام اعلام مي گردد:

اولاً بين ماده 88 كه سن مسئوليت كيفري را 9 تا 15 سال شمسي اعلام داشته با تبصره 2 آن كه سن مسئوليت كيفري را 12تا 15 سال قمري داشته تعارض وجود دارد؟

ثانياً آيا قانون مجازات اسلامي مصوب 1392 براي نابالغ مسئوليت كيفري قائل شده است يا خير؟

ثالثاً تبصره 2 ماده 88  ناظر به نابالغ پسر است يا دختر؟ اگر شامل نابالغ پسر بدانيم وبا التفات به اينكه ماه قمري ده روز كمتر از سال شمسي مي باشد (دوازده سال قمري معادل يازده سال وهشت ماه شمسي بوده) كه حكايت از آن دارد كه سن مسئوليت كيفري براي نابالغ پسر 11 سال و اندي مي باشد كه اين با ماده  88 كه سن مسئولست كيفري  را 9 تا 15 سال شمسي و ماده 147 قانون مجازات كه سن بلوغ را 9 تا 15 سال قمري اعلام داشته تعارض دارد. جمع اين مواد چگونه خواهد بود؟

رابعاً آيا سن مسئوليت كيفري با سن بلوغ متفاوت است؟ چنانچه متفاوت نباشد جمع ماده 88 با ماده 147 چگونه امكان پذير است؟

نظريه مشورتي اداره كل حقوقي قوه قضائيه:

اوّلاً- ماده 88  قانون مجازات اسلامي 1392 در مقام بيان سن مسئووليت كيفري نيست و با مقررات «تبصره2» اين ماده تعارضي ندارد، آنچه در ماده 88 قانون مذكور آمده راجع به «جرايم تعزيري» اطفال و نوجوانان است كه سن آنها در زمان ارتكاب جرم، نه تا پانزده سال تمام شمسي است و آنچه در تبصره2 اين ماده آمده راجع به جرايم موجب حد يا قصاص نابالغ است كه حسب مورد مشمول اقدامات تأميني وتربيتي بندهاي ماده 88 قانون مذكور است.

ثانياً- با توجّه به صراحت مواد 146 و 147 قانون مجازات اسلامي 1392، افراد نابالغ مسئووليت كيفري ندارند.

 ثالثاً -صدر تبصره ماده 88 قانون مجازات اسلامي 1392 با توجّه به ماده 147 همين قانون فقط ناظر به پسران نابالغ 12 تا 15 سال قمري است، چون دختر بيش از 9 سال، بالغ محسوب مي­شود، لكن ذيل تبصره، شامل دختراني كه به سن بلوغ نرسيده اند و نيز پسراني كه كمتر از 12 سال دارند و مرتكب يكي از جرايم موجب حد يا قصاص مي­ شوند، است.

رابعاً- سن مسئووليت كيفري، همان سن بلوغ است كه در ماده 147 قانون مجازات اسلامي1392 ذكر شده است و آنچه در ماده 88 قانون مذكور آمده با توجّه به ماده 148 اين قانون، از باب اقدام تأميني و تربيتي است.

جهت مشاوره با وکیل کیفری با ما در ارتباط باشید. 22350512

 

 

برچسب ها: بدون برچسب

دیدگاهتان را بنویسید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای الزامی علامت گذاری شده اند *