فهرست
آثار حقوقی تغییر جنسیت چیست؟
یکی از چالش برانگیزترین پدیده‌های اجتماعی در جهان امروز ترانس سکچوالیسم یا دگر جنس گرایی میباشد که به فارسی تغییر جنسیت ترجمه شده است. برخی بر این عقیده هستند که اصطلاح درست تر ، عنوان آثار حقوقی تطبیق جنسیت است. اما ما فارغ از عنوان ، به ماهیت موضوع و آثار حقوقی تغییر جنسیت بر زندگی اجتماعی شخص می‌پردازیم.
در حالی که بسیاری از مردم این پدیده را انحراف قلمداد می‌کنند، بسیاری از پزشکان آن را یک بیماری میدانند که باید درمان شود. برای درمان این بیماری راهکارهای متعددی پیشنهاد شده است که مهمترین آنها، تغییر جنسیت از طریق جراحی است.
تغيير جنسيت يكي از موضوعات مهمي است كه نه تنها از ديد پزشكي بلكه به لحاظ مباحث حقوقي حائز اهميت است. در این رابطه، پرسش مهم این است که موضع قانونگذار ما در خصوص آثار حقوقی تغییر جنسیت چیست؟
با گروه وکلای آسا همراه باشید.
تعریف مفاهیم مرتبط با تغییر جنسیت
تغییر جنسیت:
تبدیل یا تغییر جنسیت یک فرد از مذکر به مونث یا از مونث به مذکر یا از خنثی به مذکر یا از خنثی به مونث یا از مذکر به خنثی و یا از مونث به خنثی.
تراجنسیت یا ترنس سکشوالی:
به کسانی گفته می شود که به دلیل نارضایتی از جنس خود، خواستار تغییر جنسیت شان هستند؛ زیرا جنسیتی که در روانشان حس می کنند با جنسیت جسم شان متضاد است.
این افراد از زمانی که خود را می شناسند، احساس می کنند به جنس دیگر تعلق دارند و در کالبدی اشتباه به دنیا آمده اند. در واقع مبتلایان به اختلال هویت جنسی دچار نارضایتی از جنسیت خود هستند، بی آنکه هیچگونه ناسامانی یا مشکلی در جسم آنان مشاهده شود.
مفهوم پزشکی تغییر جنسیت
توجیه علمی این حالت در مبحثی تحت عنوان اختلال هویت جنسی یا دگر جنس باوری نهفته است.
هویت جنسی یک حالت روانشناختی است که بازتاب احساس درونی شخص از مرد یا زن بودن خویش است.
هویت جنسی به یک رشته نگرش ها، الگوهای رفتاری و سایر صفاتی که معمولا به مردانگی و زنانگی مربوطند و توسط فرهنگ خاص افراد تعیین می شوند، متکی است.
دگر جنس باور فردی است که عقیده دارد متعلق به جنس مقابل است. به علاوه او احساس بیگانگی نسبت به بدن خود دارد و آرزوی او زندگی کردن به عنوان فردی از جنس مقابلاست. از این رو برای تغییر ظاهر بدنی و تناسلی خود به شکل ظاهر بدنی و تناسلی جنس مقابل تلاش می کند.
جواز تغییر جنسیت در فقه
با توجه به این امر که قوانین کشور ما بر مبنای فقه تنظیم شده است و مبانی فقهی در اکثریت مبانی حقوقی تاثیر گذاشته است، لازم است آثار حقوقی تغییر جنسیت را از بابت فقی بررسی نماییم.
در برخی از آرای دادگاه‌ها، ظاهرا مشروع بودن تغییر جنسیت مفروض شمرده می شود. ولی لازم است با توجه به سکوت قانونگذار و نظر مخالف برخی از فقها، به آراء و نظرات فقهی استناد شود تا مشخص شود که مجوز جراحی تغییر جنسیت برچه اساس و مبنایی صادر شده است.
در این زمینه،فقها نظرات متفاوتی ابراز کرده اند:
- عده ای از فقها، تغییرجنسیت را تنها در افراد خنثی مجاز می دانند. (جواز مشروط)
- برخی دیگر از فقها شیعه، تغییر جنسیت افراد ترانس سکچوال را جایز میدانند. (جواز مطلق)
- تعداد کمی از فقهای شیعه به طور کلی تغییرجنسیت این افراد را حرام میدانند. (ممنوعیت مطلق)
- با بررسی آراء و نظرات فقهی قابل دفاع ترین موضع در این زمینه، جواز مشروط است.
- به عبارت دیگر، با توجه به راهکارهای درمانی موجود، و به عنایت به ادلهای که ارائه شد، تغییر جنسیت باید منوط به اضطرار باشد و تشخیص این امر نیز با قاضی است که باید با جلب نظر کارشناس احراز گردد.
آثار تغییر جنسیت بر نکاح
در این جا با این پرسش مواجه خواهیم شد که چنانچه يكى از زوجين يا هر دو، تغيير جنسيت دهند، تكليف نكاح و شرایط و ضوابط آنها چه خواهد شد؟
دو نظريه در اين زمينه مطرح است:
1-نظریه انفساخ نکاح:
به نظر برخي مؤلفان حقوقي با تغيير جنسيت يكي از طرفين، عقد نكاح منفسخ ميشود یعنی خود به خود بهم میخورد؛ زيرا هم در ابتدا و هم در ادامه، ازدواج بايد بين دو غير هم جنس باشد.
چون در زمان انعقاد نكاح، طرفين به ظاهر جنسيت مخالف هم داشته‌اند، با توجه به حجيت ظواهر، دليلي بر بطلان نكاح وجود ندارد و نكاح در مرحله انعقاد، صحيح منعقد شده است. ولي در خلال مدت نكاح كه تغيير جنسيت انجام گیرد و دو جنس مخالف، همجنس شده‌اند، اقتضا و امكان بقاي عقد از بين مي‌رود. در نتيجه عقد منفسخ ميشود.
2- نظريه بطلان نكاح:
در صورتي كه فقط يكى از زوجين تغيير جنسيت دهد، ازدواج از زمان تغيير جنسيت باطل است.
چون امكان بقاى ازدواج وجود ندارد و ازدواج مرد با مرد يا زن با زن مشروع نيست.
قانون مدنى ايران نيز به لزوم اختلاف جنس در ازدواج اشاره دارد كه براى نمونه مى توان به مواد 1035 ،1059 ،1067 ،1122 و 1124 اشاره كرد.
از آنجا كه اختلاف جنس را هم هنگام عقد و هم در دوران زناشويى بايد شرط صحت نكاح دانست و به عبارت ديگر اختلاف جنس هم در ابتدا و هم در ادامه شرط است، از اين رو نكاح با تغيير جنسيت باطل خواهد شد.
البته اين دادگاه است كه بايد تغيير جنسيت را براساس نظر كارشناس احراز و بطلان نكاح را اعلام كند.
آثار حقوقی تغییر جنسیت بر مهریه
مهر عبارت از مالي است كه به مناسبت عقد نكاح، مرد ملزم است به همسر خود پرداخت کند.
در این مورد چهار نظریه مطرح است:
- نظریه عدم استحقاق مهر: در مورد تأثير تغيير جنسيت بر مهر يك احتمال اين است كه پرداخت مهريه، چه دخول انجام گیرد يا نگیرد، مطلقاً لازم نيست.
- نظریه استحقاق تمام مهر: به نظر برخي فقيهان پرداخت كل مهريه، چه دخول انجام گیرد يا نگیرد، مطلقاً لازم است.
- نظریه استحقاق تمام مهر در صورت تحقق عمل زناشويي و استحقاق نصف مهر در صورت عدم آن: به نظر برخي در صورت دخول، پرداخت كل مهريه لازم است و الّا نصف مهریه لازم است.
- عدم استحقاق مهر در صورت تغيير جنسيت زوجه بدون اجازه زوج: در مورد تأثير تغيير جنسيت بر مهر، احتمال ديگر اين است كه اگر عمل مزبور از سوى زن و بدون اجازه شوهر باشد، چه دخول شده باشد و چه نشده باشد، مطلقاً چيزي بر شوهر لازم نيست.
آثار حقوقی تغییر جنسیت بر ارث
در مورد ارث، در صورتي كه تغيير جنسيت از سوي فرزندان باشد، ميزان ارث براساس جنسيت فعلي مي باشد.
اگر يكى از والدين پسر يا دختری که تغيير جنسیت داده، فوت کند، پسرِ فعلى دو برابر دختر فعلى ارث می برد. همچنين است در ساير طبقات ارث پس اگر دختر به جنس پسر، تغيير جنسيت دهد، دو برابر دختر ارث مىبرد و بالعكس.
دو نظر در این خصوص وجود دارد:
الف) والدينی که تغييرِ جنس دادند، اصلاً از فرزند خود ارث نمى برند و رابطه توارث به طور كامل قطع مى شود.
اين احتمال بعيد است. چون موانع ارث در فقه و قانون مدني محدود به چهار مانع است که تغییر جنسیت جزء موارد احصا شده نمی باشد.
ب) والدين از فرزند خود ارث مى برند؛
در این خصوص دو مبنا وجود دارد:
- مبناى اول: ارث بردن به لحاظ زمان انعقاد نطفه.
- مبناى دوم: ارث بردن به لحاظ خويشاوندى و نزديكي به ميت.
مبنای اول پذیرفته شده است. زیرا ارث بردن والدين به لحاظ حالت بسته شدن نطفه است. در واقع عنوان پدر و مادر به کسانی اطلاق می شود که نطفه از آن اوست و این عنوان بعد از تغییر جنسیت نیز تغییر نمی کند.
آثار حقوقی تغییر جنسیت بر ولایت و حضانت
1- تغییر جنسیت مادر به مرد:
در اين حالت مادري كه تغيير جنسيت داده، ولايت بر اولاد صغار پيدا نمیكند.
آن عنوانى كه ولايت براى آن ثابت می شود، عنوان پدر است كه از او فرزند به وجود آمده است. عنوان پدر بودن و مادر بودن، از عناوين خاص است كه با تغيير جنسيت، اين عنوان همچنان باقى است.
زيرا عنوان «پدر» وصف كسي است كه نطفه از او میباشد و عنوان «مادر» وصف كسي است كه وضع حمل كرده است.
2- تغییر جنسیت پدر به زن
در این حالت دو نظر وجود دارد:
الف) سقوط ولايت: به نظر برخي فقها چنانچه جنس مرد به جنس مخالف تغيير كند، ظاهر آن است كه ولايتش بر كودكان ساقط مى شود.
ب) بقا ولایت: نظر ديگر اين است در صورتي كه مرد به جنس مخالف، تغيير جنسيت دهد، اين شخص همچنان نسبت به فرزندانش ولايت دارد.
چون بر اين مرد كه به جنس مخالف تبديل شده، عنوان «پدر» همچنان صادق است. یعنی فرزند او مى تواند بگويد كه اين شخص با وجوود تغییر جنسیت، پدر من است. به عبارت ديگر، عنوان اُبوت يا پدرى بر فردى صادق است كه فرزند از اسپرم او ايجاد شده است.
نتیجه: در حقوق ايران، فلسفه اين حقوق بيشتر حفظ مصلحت كودك است و والدين به اين مورد ملزم هستند.
بنابراين اگر تغيير جنسيت اثري سوء نسبت به كودك نداشته باشد و به او آسيبي وارد نكند، دليلي بر سقوط اين حقوق وجود ندارد. ولي اگر به كودك صدمه وارد كند، مي‌توان به استناد فلسفه وجودي آن، حكم به سقوط حق حضانت يا ولايت دارنده حق كرد. همانگونه كه در ماده 1184 ق.م نيز سلب حق ولايت ولي يا عزل وي پيش بيني شده است.
مراحل حقوقی تغییر جنسیت
- تشخیص و اطمینان از وجود تضاد بین جسم و روان به کمک حداقل دو روانپزشک با تشکیل پرونده مشاوره ابتدایی.
- مراجعه به دادگاه خانواده و طرح دادخواست تغییر جنسیت.
- ارجاع دادگاه به پزشکی قانونی برای تأثیر اختلال جنسی توسط پزشکان و راونپزشکان معتمد پزشکی قانونی.
- صدور حکم دادگاه و مراجعه به مراکز درمانی. مانند: بیمارستان حضرت زهرا که از سوی وزارت بهداشت برای انجام عمل‌های تغییر جنسیت معرفی شده‌اند.
- روش دیگر این است که می توان با طرح مستقیم درخواست در دادگاه بر سرعت عمل این خواسته افزود.
قابل ذکر است که برای انجام عمل تغییر جنسیت، وام بلاعوض از سوی سازمان بهزیستی به افراد پرداخت می شود. این هزینه به طور معمول برای جلسات مشاوره، لیزر پوست و بالاخره هزینه جراحی به افراد متقاضی پرداخت می شود.
دادگاه صالح برای تغییر جنسیت
مطابق با بند 18 ماده 4 قانون حمایت خانواده، دادگاه صالح برای طرح درخواست تغییر جنسیت دادگاه خانواده است. حکم دادگاه شامل دستور به اداره ثبت احوال برای اصلاح مدارک شناسایی فرد متقاضی نیز هست.
دیدگاهتان را بنویسید