مجازات جایگزین حبس

قانونگذار در سال ۹۲ به‌منظور کاهش حبس و تعداد افرادی که به زندان می‌روند، نهاد جدیدی تحت عنوان مجازات جایگزین حبس را در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی و مقرر کرده است که در صورت وجود شرایط خاص، مجازات‌های حبس می‌تواند یا باید به مجازات‌های دیگری تبدیل شود.

با گروه وکلا آسا همراه باشید.

مجازات جایگزین حبس چیست؟

مجازات جایگزین حبس، دسته ای از مجازات ها هستند که به جای حبس، قاضی مخیر یا مکلف است به آن ها حکم دهد.

این مجازات ها که در ماده ۶۵ قانون مجازات اسلامی قرار دارند به دو دسته اختیاری و الزامی تقسیم می شوند. به این معنا که در برخی موارد دادگاه ملزم است حکم به مجازات جایگزین حبس دهد و در برخی موارد مختار است.

مجازات های جایگزین حبس شامل چه مواردی می باشد؟

مجازات های جایگزین حبس عبارت از :

• دوره مراقب
• خدمات عمومی رایگان
• جزای نقدی
•  محرومیت از حقوق اجتماعی

مجازات های جایگزین حبس در چه صورتی به جای حبس قابل اجرا می باشد؟

مجازات های جایگزین حبس در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال، تعیین و اجرا می شود.

مواردی که دادگاه ملزم به جایگزین مجازات حبس است:

طبق ماده 65 و 66 قانون مجازات اسلامی در موارد زیر دادگاه مکلف است به جای حبس به مجازات های جایگزین حبس حکم دهد:

1- مجازات حبس تا 3 ماه حبس

مرتکبان جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها تا سه ماه حبس یا کمتر است.

2- مجازات بین 91 روز الی 6 ماه

مرتکبان جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها بین نود و یک روز تا ۶ ماه حبس می باشد به شرطی که مرتکب دارای سابقه محکومیت کیفری عمدی به شرح زیر نباشد و از اجرای آن نیز پنج سال نگذشته باشد:

الف) بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری.

ب) یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه.

بنابراین وقتی که متهمی مرتکب جرم عمدی شده است برای اینکه ببینیم آیا می تواند از مجازات های جایگزین حبس استفاده کند یا نه باید در وهله اول میزان حبس او را ببینیم چه مقدار است.

√ اگر مجازات سه ماه یا زیر سه ماه بود مطلقا زندان نمی شود و حکم به مجازات جایگزین حبس برای او داده می شود. چه دارای سابقه محکومیت قبلی باشد چه نباشد.

√ولی در صورتیکه میزان حبس او بالای سه ماه یعنی از نود و یک روز تا شش ماه بود با یک شرط دادگاه باید حکم به مجازات جایگزین حبس برای او دهد و آن شرط نداشتن سابقه محکومیت کیفری به شرحی که در موارد الف و ب گفته شده می باشد.

3- جرایم غیر عمدی حداکثر تا 2 سال حبس

طبق ماده 68 قانون مجازات اسلامی، مرتکبان جرایم غیر عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها دو سال حبس یا کمتر است.

این بند در مورد جرایم غیر عمد می باشد.

در خصوص این جرایم، در صورتی که مجازات قانونی جرمی حداکثر دو سال حبس یا کمتر باشد دادگاه مکلف است به جای حبس حکم به مجازات جایگزین حبس دهد.

نکته:** در مورد جرایم عمدی، حبس سه سال یا کمتر مشمول جایگزین حبس می باشد ولی در مورد جرایم غیر عمد حبس دو سال و زیر دو سال  هر دو مورد از موارد الزامی حکم به مجازات جایگزین حبس می باشد. در این مورد هم به سابقه کیفری متهم کاری نداریم و هم اینکه مجازات قانونی (و نه قضایی) جرم ارتکاب یافته زیر دو سال و یا دو سال باشد حکم به مجازات جایگزین حبس اجباری است.

4- مرتکب جرایمی که نوع یا میزان تعزیر آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است.

در برخی موارد در قانون عملی جرم شناخته شده است ولی مجازاتی برای آن تعیین نشده است.

جهت مطالعه سایر مقاله های حقوقی کلیک کنید.

در چه مواردی دادگاه دارای اختیار است (الزامی ندارد) تا به حکم به مجازات جایگزین حبس دهد؟

1- جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها بیش از شش ماه یعنی از شش ماه و یک روز تا یکسال حبس می باشد به شرطی که مرتکب دارای محکومیت های کیفری به شرح زیر نباشد:

الف) بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری
ب) یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه

2- جرایم غیر عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن بالای دو سال حبس است.

در چه صورتی مجازات جایگزین حبس ممنوع می باشد؟

در موارد زیر صدور حکم به مجازات جایگزین حبس توسط دادگاه ممنوع می باشد و دادگاه مکلف است حکم به حبس دهد:

1- جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها بیش از شش ماه تا یک سال حبس است، در صورتی که مرتکب دارای سابقه کیفری ( مورد الف و ب ماده ۶۶) باشد.

الف) بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری.

ب) یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه.

2- جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها بیش از یک سال حبس است. حتی اگر مرتکب دارای سابقه محکومیت کیفری( مورد الف و ب ماده ۶۶) نباشد.

الف) بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه یا جزای نقدی بیش از ده میلیون ریال یا شلاق تعزیری.

ب) یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه یا حد یا قصاص یا پرداخت بیش از یک پنجم دیه.

3- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی با هر مقدار مجازاتی که داشته باشند.

در چه صورتی حکم به مجازات جایگزین حبس داده می شود؟

مجازات های جایگزین حبس به دو دسته اجباری و اختیاری تقسیم بندی می شوند.

در موارد اجباری شرایط صدور حکم به جایگزین حبس بیان شد، اما در موارد اختیاری جایگزین حبس دادگاه در صدور حکم به مجازات های جایگزین حبس، شرایط دیگری را نیز در نظر می گیرد، از جمله: گذشت شاکی، وجود جهات تخفیف، آثار ناشی از جرم، نوع جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و…

انواع مجازات های جایگزین حبس کدامند؟

مجازات های جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی.

1-دوره مراقبت:

دوره مراقبت دوره ای می باشد که در طی آن محکوم، به حکم دادگاه و تحت نظارت قاضی اجرای احکام به انجام یک یا چند مورد از دستورهای زیر و به میزان معین محکوم می گردد:

• اقامت یا عدم اقامت در مکان معین.
• حرفه آموزی یا اشتغال به حرفه ای خاص.
• پرداخت نفقه افراد واجب النفقه.
• درمان بیماری یا ترک اعتیاد.
• خودداری از فعالیت حرفه ای مرتبط با جرم ارتکابی با استفاده از وسایل موثر در آن.
• خودداری از تصدی کلیه یا برخی از وسایل نقلیه موتوری.
• گذراندن دوره با دوره های خاص آموزش و یادگیری مهارت های اساسی زندگی یا شرکت در دوره های تربیتی، اخلاقی، مذهبی، تحصیلی یا ورزشی.
• خودداری از ارتباط و معاشرت با شرکا یا معاونان جرم یا دیگر اشخاص از قبیل بزه دیده به تشخیص دادگاه.

مدت دوره مراقبت چقدر است؟

• در جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر سه ماه حبس می باشد، تا شش ماه است.
• در جرائمی که مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس می باشد و جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده، شش ماه تا یک سال است.
• در جرائمی که مجازات قانونی آنها بیش از شش ماه تا یک سال می باشد، یک تا دو سال است.
• در جرائم غیر عمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال است، دو تا چهار سال است.

2- خدمات عمومی رایگان:

خدمات عمومی رایگان، خدماتی است که با رضایت محکوم برای مدت معین به شرح زیر مورد حکم واقع شده و تحت نظارت قاضی اجرای احکام اجراء می شود:

• در جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر سه ماه حبس می باشد، تا دویست و هفتاد ساعت.
• در جرائمی که مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس می باشد و جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده، دویست و هفتاد تا پانصد و چهل ساعت.
• در جرائمی که مجازات قانونی آنها بیش از شش ماه تا یک سال می باشد، پانصد و چهل تا هزار و هشتاد ساعت.
• در جرائم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال است، هزار و هشتاد تا دو هزار و صد و شصت ساعت.

نکات ذکر شده در خصوص خدمات عمومی رایگان:

• ساعات انجام خدمت عمومی برای افراد شاغل بیش از چهار ساعت و برای افراد غیر شاغل بیش از هشت ساعت در روز نمی باشد. در هر حال ساعات ارائه خدمت در روز نباید مانع امرار معاش معمول محکوم گردد.
• در صدور حکم به ارائه خدمت عمومی میبایست همه ضوابط و مقررات قانونی مربوط به آن خدمت از جمله شرایط کار زنان و نوجوانان، محافظت های فنی و بهداشتی و ضوابط خاص کارهای سخت و زیان آور را در نظر گرفت.
• دادگاه نمی تواند به بیش از یک خدمت عمومی مقرر در آیین نامه حکم دهد. در هر حال در صورتی که محکوم، به انجام خدمات عمومی، رضایت نداشته باشد مجازات اصلی مورد حکم واقع می شود.
• قاضی اجرای احکام می تواند بر حسب وضعیت جسمانی و نیاز به خدمات پزشکی یا معذوریت های خانوادگی و مانند آنها، انجام خدمات عمومی را به طور موقت و حداکثر تا سه ماه در طول دوره، تعلیق نماید یا تبدیل آن را به مجازات جایگزین دیگر به دادگاه صادرکننده حکم پیشنهاد کند.

3- جزای نقدی روزانه:

جزای نقدی روزانه عبارت است از یک هشتم تا یک چهارم درآمد روزانه محکوم که به شرح زیر از وی وصول می شود:

• در جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر سه ماه حبس می باشد،تا صد و هشتاد روز است.
• در جرائمی که مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس می باشد و جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده، یکصد و هشتاد تا سیصد و شصت روز است.
• در جرائمی که مجازات قانونی آنها بیش از شش ماه تا یک سال می باشد، سیصد و شصت تا هفتصد و بیست روز است.
• در جرائم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال است، هفتصد و بیست تا هزار و چهارصد و چهل روز است.

محکوم موظف است در پایان هر ماه ظرف ده روز مجموع جزای نقدی روزانه آن ماه را پرداخت نماید.

4- جزای نقدی جایگزین حبس:

• در جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر سه ماه حبس می باشد، تا نه میلیون (۹.۰۰۰.۰۰۰) ریال.
• در جرائمی که مجازات قانونی آنها نود و یک روز تا شش ماه حبس می باشد و جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده، از نه میلیون (۹.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا هجده میلیون (۱۸.۰۰۰.۰۰۰) ریال.
• در جرائمی که مجازات قانونی آنها بیش از شش ماه تا یک سال می باشد، از هجده میلیون (۱۸.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا سی و شش میلیون (۳۶.۰۰۰.۰۰۰) ریال.
• در جرائم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال است، از سی و شش میلیون (۳۶.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا هفتاد و دو میلیون (۷۲.۰۰۰.۰۰۰) ریال.

نکات پایانی در خصوص مجازات های جایگزین حبس:

1– تعدد جرایم عمدی که مجازات قانونی حداقل یکی از آنها بیش از دو سال حبس باشد، مانع از صدور حکم به مجازات جایگزین حبس است.

2– در جرایم عمدی که مجازات قانونی آنها بیش از یک سال حبس است در صورت تخفیف مجازات به کمتر از یکسال، دادگاه نمی تواند به مجازات جایگزین حبس حکم نماید.

3– همراه بودن سایر مجازات ها با مجازات حبس، مانع از صدور حکم به مجازات جایگزین حبس نیست. در اینصورت دادگاه می تواند به مجازات های مذکور همزمان با مجازات جایگزین حبس حکم کند.

4– چنانچه رعایت مفاد حکم دادگاه از سوی محکوم حاکی از اصلاح رفتار وی باشد، دادگاه می تواند به پیشنهاد قاضی اجرای احکام برای یک بار بقیه مدت مجازات را تا نصف آن تقلیل دهد.

5– چنانچه محکوم از اجرای مفاد حکم یا دستورهای دادگاه تخلف نماید، به پیشنهاد قاضی اجرای احکام و رای دادگاه برای بار نخست یک چهارم تا یک دوم به مجازات جایگزین حبس افزوده می شود و در صورت تکرار، مجازات حبس اجراء می گردد.

6– چنانچه اجرای تمام یا یخشی از مجازاتهای جایگزین حبس با مانعی مواجه گردد، مجازات مورد حکم یا بخش اجرا نشده آن پس از رفع مانع اجرا می گردد.

چنانچه مانع مذکور به واسطه رفتار عمدی محکوم و برای متوقف کردن مجازات ایجاد گردد، مجازات اصلی اجراء می شود.

7– ملاک تعیین صلاحیت دادگاه و تجدیدنظر خواهی از حکم محکومیت به مجازات جایگزین حبس، مجازات قانونی جرم ارتکابی است.

8– در مورد اعمال مجازات های جایگزین حبس باید به حداکثر مجازات قانونی جرم توجه داشت نه مجازاتی که توسط قاضی در دادنامه ذکر شده است. مثلا اگر مجازات قانونی جرمی سه تا یکسال حبس باشد ملاک یک سال می باشد که در صورت غیر عمدی بودن دادگاه مکلف است به جایگزین حبس حکم دهد هرچند قاضی مرتکب را به سه ماه حبس محکوم کند. (مجازات قضایی)

9–  دادگاه ضمن تعیین مجازات جایگزین، مدت مجازات حبس را نیز تعیین می کند تا در صورت عدم امکان اعمال مجازات جایگزین یا تخلف از دستور های دادگاه و یا عجز از پرداخت جزای نقدی، مجازات حبس را اعمال کند.

جهت مشاوره و اخذ وکیل کیفری با ما تماس بگیرید. 22350512 و 26766919