داوری در کنار رسیدگی قضایی، به عنوان یکی از روشهای حل و فصل دعاوی و اختلافات فی ما بین اشخاص می‌باشد. بر خلاف آنچه به نظر می‌رسد، داوری دارای دیرینه تاریخی بوده و به عنوان نهادی جایگزین دادگاههای دولتی با آیین و مقررات ویژه خود در حال گسترش می‌باشد. ویژگی منحصر به فرد این روش حل اختلاف، حاکمیت اراده و آزادی طرفین در انتخاب نحوه رسیدگی به اختلافاتشان می‌باشد. با این توضیح که طرفین می‌توانند خود، قانون، شخص رسیدگی کننده و اصول حاکم بر رسیدگی را تعیین کنند. لذا داوری به عنوان مهمترین و متداول‌ترین روش حل دعاوی به رسمیت شناخته شده است. رای داوری برای طرفین اختلاف، قاظع و الزام آور بوده و از نظر ضمانت اجرا دارای اعتبار امر مختومه است.
اختلاف در چه صورت به داوری ارجاع می‌شود؟
توافق اشخاص به حل اختلاف توسط داوری به دو شکل امکانپذیر است.
- در متن معاهده یا قرارداد اصلی به حل اختلاف توسط داوری توافق شده باشد (Arbitration Clause).
- در قراردادی مستقل توافق شده باشد که حل و فصل اختلافات ناشی از قرارداد توسط داوری انجام شود (Submission Agreement).
حتی اگر شرط داوری در قرارداد اصلی ذکر شده باشد ( مورد اول) در بیشتر قوانین بین المللی به عنوان یک توافق مستقل در نظر گرفته می‌شود و در صورتی که حتی قرارداد اصلی نامعتبر و باطل باشد، شرط داوری معتبر خواهد بود و تحت تاثیر بی اعتباری قرارداد اصلی قرار نمی‌گیرد. البته این امر در قوانین ایران پیش‌بینی نشده است و بر طبق ماده 461 قانون آیین دادرسی مدنی اگر نسبت به اصل معامله یا قرارداد داوری بین طرفین اختلاف باشد دادگاه ابتدا به آن رسیدگی می‌کند و در صورتی که دادگاه توافق داوری را صحیح تلقی نماید آن را به داوری ارجاع می‌دهد و در صورتی که توافق داوری را باطل بداند، به اختلاف رسیدگی کرده و رای صادر می‌کند.
انتخاب داور یا داوران:
اصولاٌ در قراردادهایی که شرط داوری در آنها ذکر می‌شود طرفین برای اینکه به اختلافات آنها اشخاص متخصص و یا خاص رسیدگی کنند، داور یا داوران خود را تعیین می‌کنند. در صورتی که قبل از بروز اختلاف و یا در ضمن قرارداد، داور تعیین شده باشد طرفین می‌توانند با توافق داور تعیین کنند.اشخاص باید در تعیین داور بررسی دقیق انجام دهند چرا که عزل داور ممکن نیست مگر با توافق طرفین. در صورتی که در انتخاب داور به توافق نرسند تعیین داور یا داوران را باید از دادگاه تقاضا کنند. دادگاه بدون اینکه وارد رسیدگی به اختلاف شود، داور را تعیین می‌نماید.
مدت داوری:
اشخاص می‌توانند برای مدت زمان داوری با یکدیگر توافق کنند ولی اگر در خصوص مدت آن توافق نکرده باشند، مدت داوری 3 ماه از تاریخ ابلاغ موضوع داوری به داور است. طرفین می‌توانند این مدت را با توافق افزایش بدهند. داور در تعیین مدت داوری هیچگونه نقشی نداشته و صرفاً می‌تواند در صورتی که مدت داوری کوتاه است و امکان رسیدگی ندارد از قبول داوری خودداری کند و یا از طرفین درخواست تمدید مدت را نماید. طرفین در صورتی که به توافق نرسند مدت داوری تمدید نخواهد شد.
دعاوی مربوط به داوری:
بر طبق ماده 454 قانون آیین دادرسی مدنی کلیه اشخاص می‌توانند با تراضی یکدیگر دعاوی و اختلافات خود را خواه در دادگاه مطرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح، در هر مرحله‌ای باشد به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند. این ماده دارای استثناعاتی می‌باشد که در ذیل به آنها می‌پردازیم:
- در مورد قراردادها و معاملات واقع بین اتباع ایرانی و خارجی، تا زمانی که اختلاف ایجاد نشده است طرف ایرانی نمی‌تواند به نحوی از انحا ملتزم شود که در صورت بروز اختلاف حل آن توسط داور یا داورانی با تابعیت طرف وی انجام شود. در صورتی که بعد از بروز اختلاف این توافق صورت گیرد ایرادی ندارد.
- ارجاع دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی به داوری ممکن است ولی بر طبق ماده 457 قانون آیین دادرسی مدنی می‌بایست پس از تصویب هیات وزیران و اطلاع مجلس شورای اسلامی صورت گیرد. در مواردی که طرف دعوا خارجی و یا موضوع دعوا از موضوعاتی باشد که قانون آن را مهم تشخیص داده، تصویب مجلس شورای اسلامی نیز ضروری است.
- دعاوی راجع به بنیان خانواده قابل ارجاع به داوری نیست. پس نمی‌توان دعاوی مانند اصل نکاح، فسخ آن، طلاق و نسب را با داوری حل و فصل نمود.
- دعوای ورشکستگی قابل ارجاع به داوری نیست.
- رسیدگی به جرائم خارج از حدود داوری است.
چه اشخاصی را می‌توان به عنوان داور انتخاب نمود؟
طرفین با توافق می‌توانند هر شخصی را به عنوان داورمرض الطرفین خود تعیین نمایند به جز کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم دادگستری که نمی‌توانند داور تعیین شوند. همچنین اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند ( مانند سفیه، صغیر و…) و اشخاصی که به حکم قطعی دادگاه از داوری محروم شدند را حتی با توافق طرفین نمی‌توان به عنوان داور تعیین نمود.
زمانی که دادگاه داور را تعیین می‌نماید، بر طبق ماده 469 قانون آیین دادرسی مدنی حق انتخاب اشخاص ذیل را به عنوان داور ندارد مگر اینکه طرفین در خصوص آن توافق کنند که آن شخص یا اشخاص داوری کنند:
- اشخاصی که سن آنها کمتر از 25 سال است.
- اشخاصی که در دعوا ذینفغ هستند.
- اشخاصی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشد. طبقه سوم از عمو، عمه، خاله و دایی تشکیل شده است و درجه دوم یعنی فرزندان آنها. پس مثلاً نوه خاله می‌تواند به عنوان داور تعیین شود.
- کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا می‌باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد.
- کسانی که خود یا همسرانشان وراث یکی از اصحاب دعوا باشند.
- اشخاصی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه 2 از طبقه 3 با اصحاب دعوا دارند در گدشته یا حال دادرسی کیفری یا حقوقی داشته باشند.
- کارمندان دولت در حوزه معموریت آنها
آیا وکیل می تواند داور باشد؟
می توان بدون اغراق گفت اولین و مهم ترین اطلاعاتی که یک داور باید داشته باشد، اطلاعات حقوقی است. شاید به ذهن برسد که یک حقوق دان چطور می تواند یک موضوع تخصصی را داوری کند؟ همانطور که انتظار نمی رود یک قاضی اطلاعات تخصص داشته باشد، در داوری نیز چنین است. داور همچون قاضی می تواند برای روشن شدن موضوع ، امر را به کارشناسی ارجاع دهد. با این وصف وکلا می توانند بهترین داوران در حل اختلاف باشند.
در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا، دواری صرفا از طریق وکلا امکان پذیر است.
جهت مشاوره و حل اختلاف در خصوص داوری با گروه وکلای آسا در ارتباط باشید. 22350512
آیین رسیدگی داوری:
داور باید در رسیدگی خود اصول دادرسی و بی طرفی را رعایت نماید ولی لازم نیست تشریفات آیین دادرسی مدنی را رعایت کند. اصول دادرسی مانند اینکه باید به طرفین زمان کافی برای دفاع را داده و رای خود را بر اساس قوانین و موجه و با دلیل و استدلال صادر نماید. در صورتی که نیاز به اخذ نظر کارشناس رسمی باشد، داور می‌تواند موضوع را به کارشناس ارجاع داده و باید نظر کارشناس را به طرفین ابلاغ نموده تا اگر دفاعی دارند مطرح نمایند. شکل رسیدگی، محل آن، دعوت طرفین برای حضور و … از تشریفات آیین دادرسی مدنی بوده و داور نیازی به رعایت آنها ندارد. داور حق صدور تامین خواسته و دستور موقت را ندارد و این امور صرفاً توسط دادگاه قابل صدور و اجرا هستند. همچنین داور حق تحقیق محلی و استماع شهادت شهود را ندارد.
البته همانطور که گفته شد می‌تواند در امور فنی نظر کارشناس رسمی دادگستری را اخذ و در رای به آن استناد نماید. داور پس از صدور رای داوری و ابلاغ آن به طرفین، حق رسیدگی مجدد را ندارد و نمی‌تواند رای صادره را تغییر دهد. مگر در زمانی که رای اشتباه املایی داشته و فقط داور می‌تواند در همین خصوص اقدام کند. با این توضیح مشخص می‌شود داور نیز مانند قاضی مشمول قاعده فراغ دادرس می‌باشد. همچنین رای داوری قابلیت واخواهی، فرجام‌خواهی، تجدیدنظرخواهی و اعاده دادرسی را ندارد.
مسئولیت کیفری و مدنی داور:
مسئولیت کیفری داور مانند قضات محاکم نیست ولیکن بر طبق ماده 588 قانون مجازات اسلامی در صورتی که داور در مقابل اخذ وجه یا مال، به نفع یکی از طرفین اظهارنظر یا اتخاذ تصمیم نمایدبه حبس از 6 ماه تا 2 سال یا مجازات نقدی از 3 تا 12 میلیون ریال محکوم و آنچه گرفته است به عنوان مجازات به نفع دولت ضبط می‌شود.
در خصوص مسئولیت مدنی داور نیز هرگاه در اثر تدلیس، تقصیر یا تقلب در انجام وظیفه داوران ضرر مالی متوجه یکی از طرفین دعوا گردد، داور برابر با موازین قانونی مسئول جبران خسارت وارده خواهد بود.
موارد ابطال :
بر طبق ماده و 489 490 قانون آیین دادرسی مدنی هر یک از طرفین در صورت وجود شرایط ذیل می‌توانند ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ رای داوری، از دادگاه درخواست ابطال رای داوری نمایند:
- رای صادره مخالف قوانین باشد.
- داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده است.
- داور خارج از حدود اختیار خود رای صادر نموده باشد. در این صورت فقظ آن قسمت از رای که خارج از اختیارات داور است ابطال می‌گردد.
- رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد.
- رای داوری با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد.
- رای به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رای نبودند.
- قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده باشد.
موارد بطلان رای داوری محدود به این موارد نبوده و در هر زمان که داور اصول دادرسی را رعایت نکند رای داوری امکان ابطال دارد.
متن داوری در قرارداد
اگر می خواهید داوری رای در قرارداد خود قید کنید می توانید از این متن استفاده کنید:
” طرفین جهت حل اختلاف و تفسیر قرارداد خود در موضوع ….. آقا/خانم …… را به عنوان داور مرضی الطرفین انتخاب نمودند”
” طرفین توافق نمودند در صورت بروز اختلاف جهت حل آن به داوری سه نفره ای مراجعه نمایند متشکل از داور منتخب طرف اول، داور منتخب طرف دوم و داور منتخب سوم. که نظریه داوری قاطع دعوا خواهد بود.”
مزایای داشتن داور
- نظر داور قاطع دعواست و اختلاف شما در زمان کوتاهی حل می شود.
- در صورتی که داور متخصص داشته باشید، موضوع شما تخصصی انجام می شود.
- در صورتی که به داور حق صلح و سازش داده باشید، می تواند اختلاف را به صورت مسالمت آمیز حل کند.
- حق الزحمه داوری می تواند توافقی باشد ولی هزینه دادگاه قابل توافق کردن و یا کم کردن نیست.
معایت داشتن داور
- اگر در قرارداد خود داور تعیین کنید . صرفا از طریق داوری می توانید حل اختلاف کنید و دادگاه به دعوای شما رسیدگی نمیکند مگر اینکه هر دو طرف به این امر راضی باشند.
- داوری که متخصص نباشد نه تنها کار شما سریع تر انجام نمیشود، بلکه می توان با درخواست ابطال نظر داوری موضوع طولانی تر شود.
- ممکن است داور حق الزحمه بالایی درخواست کند که در این حالت اگر طرفین توافق داشته باشند می توانند داور خود را تغییر دهند.
- امکان تجدیدنظر خواهی وجود ندارد.
