شیوع ویروس کرونا و ایجاد فورس ماژور

آیا شیوع ویروس کرونا فورس ماژور محسوب می شود؟

یکی از اصول حاکم بر هر عقد و قراردادی، اصل پایبندی بر قرارداد است. مطابق این اصل، طرفین یک قرارداد باید به مفاد آن عمل کنند و از محتوای قرارداد تبعیت نمایند. اما گاهی به سبب وقوع برخی حوادث، یکی از طرفین یا هر دو آنها امکان عمل به تعهدات قراردادی خود را نمی‌یابد. مثلا در هنگام وقوع سیل یا زلزله برای متعهد یک قرارداد امکان انجام تعهد وجود ندارد. به حوادثی از این دست فورس ماژور گفته می‌شود.

در شرایط کنونی که ویروس کرونا در کشور شیوع یافته، یکی از مسائل حقوقی که مطرح می‌شود همین است. آیا شیوع ویروس کرونا می‌تواند فورس ماژور محسوب شود؟

برای پاسخ به این سوال باید فورس ماژور و ویژگی‌های آن را بررسی نماییم. با گروه وکلای آسا همراه باشید.

اصطلاحات مرتبط با فورس ماژور:

متعهد:

کسی که به انجام عملی در مقابل دیگری ملزم می شود.

متعهد له:

کسی که تعهد باید به نفع او انجام شود.

تعهد به وسیله:

به تعهداتی اطلاق می‌شود که در مورد آنها متعهد باید کلیه وسایل و امکانات لازم برای حصول نتیجه را فراهم کند. اما نسبت به حصول نتیجه تعهدی ندارد. مانند تعهد وکیل، تعهد پزشک و …

در تعهد به وسیله اگر متهد از انجام تعهدات خود خودداری کند، متعهدله در صورتی می‌تواند خسارت بگیرد که تقصیر متعهد در انجام تعهد را ثابت نماید.

تعهد به نتیجه:

به تعهداتی اطلاق می‌شود که در مورد آنها متعهد حتما و الزاما باید نتیجه را در اختیار متعهدله قرار دهد. مثلا تعهد خلبان هواپیما به مقصد رساندن مسافران است.

در تعهد به نتیجه اگر متعهد از انجام تعهد خودداری کند، مسئول جبران خسارت است. مگر اینکه ثابت نماید به علت وجود فورس ماژور نتوانسته تعهد خود را انجام دهد.

فورس ماژور یعنی چه؟

 فورس ماژور (Force Majeure)  که قوه قاهره یا قو‌ی قهریه نیز نامیده می‌شود، حادثه‌ای است که افراد در وقوع آن مداخله‌ای ندارند. معمولا یک حادثه زمانی فورس ماژور محسوب می‌شود که هیچ انسان متعارفی توان مقابله با آن را نداشته باشد و نوع افراد جامعه آن را مانع از ایفای تعهدات بدانند. این قو‌ی قهریه معمولا ناگهانی اتفاق می‌افتد و برای طرفین قابل اجتناب نیست.

فورس ماژور چه شرایطی دارد؟

• غیر قابل پیش بینی بودن: فورس ماژور به صورت ناگهانی اتفاق می افتد و برای متعهد قابلیت پیش بینی آن وجود ندارد. در واقع کسی از وقوع آن اطلاع ندارد.
• خارج از اراده ی متعهد بودن: متعهد تاثیری در وقوع فورس ماژور ندارد. منشاء فورس ماژور متعهد نیست و این حادثه بدون دخالت متعهد واقع می شود. مثلا متعهد یک قرارداد نقشی در وقوع زلزله ندارد. یا شیوع یک بیماری مانند کرونا خارج از اراده ی متعهد است.
• غیر قابل دفع بودن: متعهد نمی تواند با فورس ماژور مقابله و آن را دفع کند. در دنیای واقعی هیچ انسانی نمی تواند جلوی طوفان، سیل و زلزله را بگیرد.

آیا می‌توان شیوع ویروس کرونا را نیز فورس ماژور محسوب کرد؟

حادثه ای که اکنون جامعه ی ما با آن دست به گریبان است، شیوع ویروس کرونا است. پس برای پاسخ به این سوال باید سه شرط فوق را در خصوص شیوع این ویروس بررسی نماییم:

1- آیا شیوع ویروس کرونا غیرقابل پیش بینی بود؟

در پاسخ باید به زمان انعقاد قرارداد توجه نماییم. در مورد قراردادهایی که پیش از شیوع این ویروس منعقد شده‌اند می‌توان گفت حادثه در زمان انعقاد آنها غیرقابل پیش بینی بوده، پس قوه‌ی قاهره است. مثلا کسی که در تابستان با تالار برای برگزاری عروسی قرارداد بسته است، اطلاعی از شیوع ویروس در این تاریخ نداشته است.

در خصوص قراردادهایی که پس شیوع ویروس در چین و پیش از رسیدن آن به ایران منعقد شده‌اند، می‌تواند اختلاف نظر ایجاد شود. ممکن است برخی قضات رسیدن ویروس به ایران و شیوع آن در کشور را قابل پیش بینی بدانند و برخی دیگر آن را حادثه ای غیرقابل پیش بینی در نظر بگیرند. اما در خصوص قراردادهایی که پس از شیوع ویروس در ایران منعقد شدند، قطعا فورس ماژور محقق نمی شود.

2- آیا شیوع ویروس کرونا خارج از اراده ی طرفین است؟

قطعا هیچ یک از طرفین قرارداد در شیوع ویروس کرونا نقشی ندارد. پس با توجه به عدم تاثیر طرفین قرارداد در شیوع کرونا، می توان این حادثه را خارج از اراده ی طرفین دانست.

3- آیا شیوع ویروس کرونا غیرقابل دفع است؟

به سختی می‌توان گفت که طرفین قرارداد می‌توانند از شیوع ویروس جلوگیری کرده و با آن مقابله کنند. در حال حاضر حتی پزشکان نیز از این ویروس در امان نبوده‌اند. هر چند در اکثر موارد می‌توانند آن را درمان کنند. در شرایط کنونی که حتی دولت‌ها هم نمی‌توانند از شیوع این ویروس جلوگیری کنند، چگونه می‌توان طرفین قرارداد را قادر به این امر دانست. پس می‌توان شیوع کرونا را غیر قابل دفع دانست.

نتیجه گیری: اگر قراردادی قبل از به وجود آمدن و شیوع این ویروس، منعقد شده باشد، هر سه شرط در مورد آن محقق است. شیوع کرونا ویروس را در مورد آن می‌توان فورس ماژور دانست.

فورس ماژور در قانون مدنی :

در قانون مدنی ایران نیز فورس ماژور وارد شده است. اما از آن با این نام، قوه‌ی قاهره یا قوه‌ی قهریه یاد نمی‌شود. بلکه قانونگذار از عبارت‌های علت خارجی و حادثه‌ی غیر قابل دفع نام برده است. مطابق با قانون مدنی، هر گاه متعهد تعهد خود را ایفاء نکند،محکوم به پرداخت خسارت می‌شود. این خسارت، خسارت عدم انجام تعهد نام دارد. اما اگر متعهد به واسطه وجود فورس ماژور نتواند تعهد خود را انجام دهد، باز هم باید محکوم به پرداخت خسارت شود؟

قانون مدنی بیان می‌دارد که در این شرایط اگر متعهد ثابت کند که به واسطه‌ی وجود فورس ماژور تعهد خود را انجام نداده است، نمی‌توان او را محکوم به پرداخت خسارت نمود. پس در شرایط کنونی اگر متعهد، تعهد قراردادی خود را به خاطر شیوع ویروس کرونا انجام ندهد و قرارداد پیش از شیوع ویروس منعقد شده باشد، نمی‌توان او را به پرداخت خسارت عدم انجام تعهد محکوم کرد. پس بار اثبات وجود فورس ماژور با متعهد است.

فورس ماژور در قانون تجارت:

در ماده 386 قانون تجارت نیز با عنوان ” حوادثی که هیچ‌ متصدی مواظبی  نمی‌توانست از آن جلوگیری نماید” نام می‌برد.

فورس ماژور در قرارداد مشارکت ساختمان:

امروزه، قرارداد مشارکت در ساخت بسیار رایج است. با توجه به اینکه تعهد سازنده از نوع تعهد به نتیجه است، می‌توان وجود فورس ماژور و اثر گذاری آن را متصور شد.

قرارداد مشارکت در ساخت قراردادی است که یک نفر به عنوان مالک با سخص دیگری به عنوان سازنده آن را منعقد می‌کند تا سازنده در یک زمان بندی مشخص و مطابق شرایط قراردادی و سهم الشرکه مشخص، ساختمانی را احداث نماید. سپس در پایان کار، صورت مجلس تفکیکی و سند مجزا برای هر آپارتمان بگیرد.

در این قرارداد مالک متعهد می‌شود که ملک را در زمان معینی تخلیه و تحویل سازنده نماید. در مقابل سازنده متعهد است در زمان بندی مشخصی ساختمان را احداث و اقدامات بعدی را انجام دهد.

معمولا در قرارداد مشارکت، ماده‌ای تحت عنوان فورس ماژور پیش بینی می‌شود. عموما در قرادادها از سیل، طوفان، زلزله و آتش سوزی نیز به همین عنوان معرفی می شود. یاد می‌شود و معمولا سایر اتفاقات را به عنوان حادثه‌ی غیر قابل دفع قید نمی‌کنند. پس بهتر است تمام مواردی را که به عنوان حادثه‌ی خارجی ممکن است مانع از انجام تعهدات قراردادی شما شود ذکر کنید.

به این ترتیب در موقع اختلاف حکم قضیه به راحتی مشخص می‌شود. پس بهتر است شیوع بیماری را به طور صریح قید نمایید. ولی در صورتی که شیوع بیماری در قرارداد شما ذکر نشده باشد، تصمیم گیری این امر ک آیا شیوع مریضی می‌تواند از مصادیق فورس ماژور باشد یا خیر با قاضی است.

وظیفه متعهد در برخورد با فورس ماژور چیست؟

 معمولا در قراردادها بندی به عنوان فورس ماژور پیش بینی می شود. در خصوص این قراردادها متعهدی که به واسطه‌ی فورس ماژور امکان انجام تعهد قراردادی خود را ندارد، باید برای متعهد له اظهارنامه فرستاده و این موضوع را به او اطلاع دهد. او باید در اظهارنامه بیان نماید که به علت بروز فلان حادثه، مثلا شیوع ویروس کرونا، عمل به تعهدات برای او ممکن نمی باشد. البته اگر در قرارداد بندی برای فورس ماژور پیش بینی نشده باشد هم با استناد به ماده ی 229 قانون مدنی می توانید از پرداخت خسارت عدم انجام تعهد معاف شوید.

فورس ماژور و جلسه دادرسی:

یکی از دغدغه های این روزها برای وکلا حضور در جلسات دادرسی با وجود شیوع ویروس کرونا است. به موجب ماده‌ی 41 قانون آیین دادرسی مدنی، وکلا مکلفند در هنگام محاکمه حضور داشته باشند. در همین ماده تنها 4 مورد به عنوان عذر موجه برای وکیل قید شده که عدم حضور او را در دادگاه توجیه می کند. یکی از این موارد حوادث قهری است. بنابراین فورس ماژور یکی از مواردی است که برای عدم حضور وکیل در جلسه‌ی دادرسی عذر موجه محسوب می‌شود. شیوع ویروس کرونا نیز می‌تواند به عنوان قوه قاهره قلمداد می گردد و عدم حضور وکیل را توجیه کند. البته این مورد نیز بستگی به نظر قاضی دادگاه دارد.

عدم قید فورس ماژور در قرارداد چه تاثیری دارد؟

با توجه به این امر که در قانون ما فورس ماژور با عبارت های همچون “قوه قاهره” ، “حادثه خارجی” قید شده است، عدم پیش بینی این امر در قرارداد طرفین را معاف از استفاده از این حق قانونی نمی کند.

صرفا زمانی افراد نمی توانند از مزایای این حادثه استفاده کنند که خلاف این موضوع را در قرارداد خود قید کرده باشند. که در اصطلاح حقوقی به آن “شرط تضمین” می‌گویند. به این مفهموم که در قرارداد قید شود قوه قاهره، زلزله، بیماری و …. تاثیری بر قرارداد ندارد. در این حالت مسولیت متعهد همچنان باقی است.

جهت تنظیم قراردادهای خود با ما در ارتباط باشید 22350512