مسائل حقوقی فارکس. در حال حاضر و با پیشرفت تکنولوژی بازار ها نیز شکل و شمایل جدیدی به خود گرفته است. یکی از این بازارهای جهانی، فارکس است. با توجه به جدید بودن این بازار، مسائل حقوقی جدیدی نیز در این خصوص پیش رو است. گروه وکلای آسا در این مقاله به مسائل حقوقی فارکس پرداخت است.
فارکس چیست؟
واژه Forex از تلفیق Foreign Exchange Market برگرفته شده که به معنی بازار تبادل ارزهای خارجی است. در فارکس اشخاص به مبادله و خرید و فروش ارزهای مهم دنیا می‌پردازند. فارکس یک بازار تلقی میشود و در واقع بزرگترین و شناورترین بازار مالی دنیا است که معاملات در آن روزانه از چندین تریلیون دلار تجاوز می‌کند. بر خلاف بازار بورس و بازارهای سنتی که در هر کشور محل مشخصی دارد، فارکس هیچگونه مقر و محل فیزیکی مشخص و متمرکزی ندارد و از طریق اینترنت ارزها و طلا مبادله میشود. از این رو فارکس را بازاری فرا بورسی نیز می‌نامند.
فارکس چه زمانی تاسیس شد؟
بازار فارکس از سال 1971 میلادی ایجاد شد. ولیکن تا سالها مورد استقبال قرار نگرفت تا اینکه در سال 1998 میلادی با رشد و پیشرفت اینترنت و تکنولوژی رشد و توسعه پیدا کرد.
در حال حاضر نرخ ارزها و طلا در اکثر کشورهای جهان توسط مبادله کنندگان در فارکس مشخص میشود و از فارکس به عنوان مرجعی برای مشخص شدن نرخ برابری ارزها با یکدیگر استفاده میشود.
شروع و پایان فارکس
این بازار در ساعت ۱:۳۰ بامداد دوشنبه به وقت تهران در نیوزلند آغاز و در ساعت ۱:۳۰ بامداد روز شنبه به وقت تهران در غرب آمریکا بسته میشود.
ویژگی‌های فارکس:
بازار فارکس یکسری ویژگی‌های خاصی دارد که در هیچ بازار سنتی و بورسی وجود ندارد. این ویژگی‌ها باعث جذب سرمایه داران به این بازار شده است.
برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:
1- امکان معامله در 24 ساعت شبانه روز. بازار فارکس هر هفته روز 2 شنبه باز شده و تا جمعه به صورت 24 ساعت بدون تعطیلی، امکان فعالیت در آن وجود دارد. این در حالی است که بازار بورس در یک ساعات مشخصی باز شده و چند ساعت بعد بسته میشود. این ویژگی بازار فارکس برای مشتریان این امکان را فراهم می‌کند تا بعد از ساعات کاری خود به فعالیت در این بازار بپردازند.
2- امکان معامله در هر نقطه از دنیا. با توجه به اینکه فارکس محل مشخصی ندارد، در هر نقظه از دنیا با دسترسی به اینترنت جهانی، می‌توان به معامله پرداخت.
3- امکان استفاده از حساب آزمایشی رایگان. برای اشخاص مبتدی این امکان وجود دارد که با باز کردن یک حساب آزمایشی علاقمندی خود به این بازار را آزمایش کنند.
4- هزینه بسیار کم برای انجام معاملات.
5- معامله کنندگان در بازار فارکس در هر لحظه می‌توانند تصمیم به خرید و یا فروش بگیرند.
6- عدم نیاز به پرداخت مالیات و عوارض خرید و فروش ارز.
7- فرصت‌های بی شمار معاملاتی. معامله کننده در فارکس می‌تواند در هر لحظه معامله کند. مثلا دلار خود را فروخته، یورو یا پوند یا طلا و … خریداری نماید.
نحوه معامله در بازار فارکس چگونه است؟
معامله در بازار فارکس، مانند بازار بورس توسط اشخاص صورت می‌گیرد ولی تراکنش‌ها و افتتاح حساب کاربری توسط کارگزاری‌ها انجام میشود که از طریق یک کانال بین بانکی به یکدیگر متصل شده و نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را ایفا می‌کنند.
کارگزار در واقع شخص یا شرکتی است که واسطه یک معامله میشود و حق الزحمه یا کمیسیون خود را دریافت می‌کند.
بر اساس بند 14 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار کارگزار به شرح زیر تعریف شده است: “کارگزار/ معامله‌گر شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به حساب آنها و یا به نام و حساب خود معامله می‌کند.”
شرکت‌های کارگزاری انجام مبادلات ارزی، زیر نظر نهاد‌های نظارتی (رگولاتوری) فعالیت می‌نمایند. با توجه به ماهیت غیر متمرکز بازار فارکس، این سازمان‌ها با وضع قوانین و پیگیری فعالیت‌های کارگزاران، سعی دارند از بروز مشکلات و تخلفات گوناگون توسط آنها جلوگیری نمایند. لازم به ذکر است که خود این نهادها، تحت نظارت دستگاه اقتصادی کشورهای مبدأ هستند.
وضعیت کارگزاری فارکس در ایران
در حال حاضر در کشور ما مجوز کارگزاری در فارکس برای هیچ شرکتی صادر نشده است و هیچ شرکتی حق انجام کارگزاری در فارکس را ندارد. بر طبق ماده 33 قانون بازار اوراق بهادار شروع به فعالیت کارگزاری، به هر شکل و تحت هر عنوان، منوط به عضویت در کانون مربوط و رعایت مقررات این قانون و آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی آن است. همچنین بر طبق بند 1 ماده 49 قانون بازار اوراق بهادار، هر شخصی که بدون رعایت مقررات این قانون تحت هر عنوانی به فعالیت‌هایی نظیر کارگزاری، معامله‌گری یا بازارگردانی که مستلزم اخذ مجوز است مبادرت نماید یا خود را تحت هر یک از عناوین مذکور معرفی نماید به حبس تعزیری از یک ماه تا 6 ماه یا جزای نقدی معادل یک تا 3 برابر سود به دست آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات محکوم خواهند شد.
با توجه به ممنوعیت کارگزاری فارکس در ایران، اشخاصی که تمایل به سرمایه‌گذاری در این بازار را دارند باید به کارگزاری‌های قانونی در کشورهای دیگر مراجعه کنند. البته کارگزاری برخی کشورها مانند امارات متحده عربی، با بهره‌گیری از کارکنان فارسی زبان تلاش در جذب سرمایه ایرانی‌ها و تسهیل معاملات آنها در بازار فارکس می‌نمایند.
آیا فعالیت در بازار فارکس طبق قوانین ایران جرم محسوب میشود؟
برای پاسخ گویی به این سوال ابتدا باید نسبت به فعالیت فارکس اطلاعاتی داشته باشیم. فارکس به طور کلی 2 فعالیت عمده دارد.
1- کارگزاری
2- انجام معامله
کارگزاری در فارکس:
همانطور که گفته شد هیچگونه مجوزی برای فعالیت کارگزاری در بازار فارکس در ایران صادر نشده است لذا هرگونه اقدام به کارگزاری در بازار فارکس در ایران طبق قانون بازار اوراق بهادار جرم تلقی شده و مرتکب بر اساس ماده 49 قانون بازار اوراق بهادار، به حبس تعزیری از یک ماه تا 6 ماه یا جزای نقدی معادل یک تا 3 برابر سود به دست آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات محکوم خواهند شد.
انجام معامله در فارکس:
با توجه به ماده 2 قانون مجازات اسلامی هیچ عملی جرم تلقی نمیشود مگر اینکه در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد. در هیچ یک از قوانین جزایی کشور معامله در فارکس جرم انگاری نشده است و صرفاً سازمان بورس در تاریخ 16/01/90 با صدور اعلامیه فعالیت تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در بازار فارکس را غیر قانونی اعلام کرده است. در قسمتی از این اطلاعیه آمده است « بدین وسیله به اطلاع عموم هموطنان عزیز به ویژه صاحبان پس اندازها و فعالان بازار پول و سرمایه می‌رساند فعالیت تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که با معرفی خود به عنوان یکی از فعالان بازار ارز خارجی (forex)، فرا بورس بین‌الملل و بورس های خارجی هموطنان محترم را در اقصی نقاط کشور به سرمایه گذاری در این گونه فعالیت‌ها دعوت می کنند و مدعی سود آوری سرشار در این بازارها هستند، غیر قانونی است و هیچ گونه مجوزی از بانک مرکزی و سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت نکرده اند.»
اولین سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که
آیا اساسا سازمان بورس اجازه وضع قانون برای ممنوعیت فارکس را دارد یا خیر؟
یکی از مهم ترین مسائل حقوقی فارکس پاسخ گویی به این سوال مهم است. واضح است که طبق قانون اساسی تنها مرجع قانونگذاری در مملکت همانا مجلس شورای اسلامی می باشد و بنابراین سازمان بورس نمی‌تواند با یک اطلاعیه ، بخشی از حق و حقوق بدیهی مردم را از ایشان سلب نماید. اطلاعیه سازمان بورس صرفا می‌تواند جنبه هشداردهنده داشته باشد و قاعدتا هیچ ارگان یا سازمانی به جز مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند اطلاعیه ها و آیین نامه های اجرایی خودش را تحت عنوان قوانین جدیدالتاسیس به مخاطبان اعلام نماید.
به نظر می‌رسد سازمان بورس صرفاً در مقام اعلام جرم کارگزاران فارکس بوده است نه معامله‌کنندگان و با توجه به اینکه سازمان بورس کشور حق جرم انگاری عملی را ندارد باید قائل به این شویم که فعالیت به عنوان معامله‌کننده در بازار فارکس قانونی است.
آیا فعالیت در فارکس هرمی است؟
سوالی که بسیار مطرح میشود و حتی کارشناسان و مقامات قضایی نیز در آن ابهام دارند، فعالیت هرمی در فارکس است.
فارکس یک بازار است و این بازار فعالیت هرمی ندارد. ممکن است اشخاصی با تشکیل زنجیره انسانی، فعالیت هرمی در آن نمایند. ولیکن این بازار به خودی خود هرمی محسوب نمیشود. متاسفانه برخی فارکس را با گلدکوئست اشتباه گرفته و فعالیت این دو را یکی می‌دانند. متاسفانه عدم آگاهی مردم نسبت به بازارفارکس (وحتی بورس تهران) باعث شد در ذهن بسیاری از مردم و حتی مسئولین چنین شایبه‌ای ایجاد گردد که واقعا فارکس چیزی مانند گلدکویست است و مثلا یک شرکت هرمی است که اقدام به کلاهبرداری و جذب سرمایه‌های مردم می‌کند. در حالیکه مطلقا چنین تصوری صحیح نیست.
همانطور که بیان شد بازار فارکس در واقعیت صرفا چیزی همانند بازاربورس است و شرکت های گلدکویستی صرفا از نام و عنوان فارکس برای مقاصد خود سوء استفاده نمودند ، کما اینکه از نامهای دیگری نیز همچون لیزینگ یا بیمه نیز برای فریب مردم استفاده کردند اما این دلیل نمیشود که بخواهیم لیزینگ، بیمه و یا فارکس را بطور کل ممنوع اعلام کنیم.
استفتا از رهبری در خصوص فارکس:
نظر مقام معظم رهبری در خصوص فارکس:
از رهبر در خصوص شرعی بودن یا نبودن فعالیت در فارکس سوال شده است که سوال و پاسخ عیناً به شرح ذیل می‌باشد:
سوال: آیا بازار فارکس، که در آن معاملات ارز و طلا م موارد مشابه انجام میشود، از لحاظ شرعی جایز هست؟
پاسخ: مبادله ارزى با ارز دیگر که همجنس هم نیستند چنانچه منع قانونى در میان نباشد اشکال ندارد و سود حاصله نیز حلال است ولى اعتبار دادن کارگزاران به سرمایه معامله‌گر اگر به عنوان قرض دادن به معامله‌گر باشد که قهراً همراه با دریافت سود است، در این صورت چنین معامله‌اى از طرف کارگزار براى معامله‌گر صورت شرعى ندارد.
همانطور که ملاحظه میشود آیت الله خامنه‌ای اعلام نمودند معامله در فارکس قانونی است.
البته مراجع دیگر همچون آیت الله سیستانی، آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله نوری همدانی فعالیت در فارکس را مشروع ندانستند.
نمونه رای فارکس که توسط گروه وکلا آسا اخذ شده است:
جهت مشاوره با وکیل متخصص فارکس، وکیل احسان عابدین، با ما همراه باشید. 22350512
