واژه خیانت در فرهنگ لغت فارسی به معنی عهد شکنی،نقض پیمان، نقض عهد تعبیر شده است. امانت نیز به مفهوم “مالی که به شخصی می‌سپارند تا نگاه دارد” به کار می‌رود.وکلای تهران گروه وکلای آسا در این مقاله موضوع خیانت در امانت را مورد بررسی قرار داده اند.
جرم خیانت در امانت چیست و چگونه محقق می‌شود؟
قانون مجازات اسلامی تعریفی از جرم خیانت در امانت ارائه نکرده است ولیکن دکترین حقوقی آن را ” تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کردن اموال یا اسناد به زیان مالکان و متصرفان آنها، هنگامی که اشیای یاد شده به عنوان اجاره، امانت، رهن، وکالت و یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و مقرر بوده است که اشیای مزبور بازگردانده شود و یا به مصرف معینی برسد” تعریف نموده‌اند.
در ماده 674 قانون مجازات اسلامی ارکان جرم این جرم ذکر شده است که عبارتند از اینکه اول باید یک قرار قبلی مانند اجاره، امانت و… وجود داشته باشد. دوم وجود شیء ای است که به امانت سپرده شده است و سوم سپردن آن مال به شخص دیگر است.
البته گاهی وصف امانت ناشی از یک قرارداد خاص نیست اما ممکن است به موجب قانون اموالی برای حفظ و نگهداری به دیگری سپرده شده باشد. مانند اموالی که ناشی از ولایت ، وصایت ،قیمومت و وکالت به اشخاص سپرده می‌شود. در همه این موارد اشخاص نسبت به این اموال امین محسوب خواهند شد و چنانچه نسبت به مالی که به حکم قانون در اختیار آنهاست خیانت کنند، مرتکب جرم خیانت در امانت شده‌اند.
جرم خیانت در امانت در قانون تجارت:
قانون در برخی موارد اشخاصی را امین تلقی کرده و اقداماتی که بر خلاف مصلحت شخصی که به آنها اعتماد کرده است را خیانت در امانت دانسته است.
مانند ماده 349 قانون تجارت که مقرر داشته زمانی که دلال برخلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او مأموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید و یا برخلاف عرف تجارتی محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند، محکوم به مجازات مقرر برای خیانت در امانت خواهد شد. مواد 359، 370 و 555 قانون تجارت نیز موارد مشابهی را در خصوص حق العمل کار و مدیر تصفیه امور ورشکسته مقرر نموده است.
شروط تحقق جرم خیانت در امانت:
برای تحقق جرم خیانت در امانت مرتکب باید مالی که به وی سپرده شده است را تصاحب، تلف، استعمال و یا مفقود نماید. البته باید توجه داشته که سوء نیت مرتکب باید بررسی شود و اگر شخصی مالی که به وی سپرده شده را بدون سوء نیت تلف کند مجرم تلقی نمی‌شود و صرفاً طبق قواعد حقوقی باید جبران خسارت نماید.
- تصاحب به معنی به مالکیت درآوردن مال موضوع امانت و خودداری از استرداد آن به مالک اصلی است. مانند وکیلی که به عنوان وکالت مالی را برای موکل خود گرفته ولی از پرداخت آن به موکل خود استنکاف می‌کند. باید به این نکته توجه داشت که نگه داشتن مقداری از اموال امانت در مقابل مطالبه حق الزحمه همان اموال، خیانت در امانت محسوب نمی‌شود.
- تلف به معنی از بین بردن عمدی مال امانی است. مفهوم تلف در خصوص اموال مختلف متفاوت است که می‌تواند مصادیقی مانند شکستن، سوزاندن، استفاده کردن، خراب کردن داشته باشد.
- منظور از استعمال مورد استفاده قرار دادن و یا مصرف کردن مال موضوع امانت است. مانند اینکه امین خودرویی که به وی به امانت سپرده شده تا آن را صرفاً پیش خود نگه دارد، استفاده نموده و با آن به مسافرت برود.
- مفقود نمودن مال امانی به زمانی گفته می‌شود که مرتکب آگاهانه و با قصد کاری کند که دسترسی صاحب مال به مال امانی مشکل و غیر ممکن شود بدون اینکه آن را استعمال یا تلف یا تصاحب نماید. مانند اینکه یک شیء قیمتی مورد امانت را در دریا بیندازد.
- گاهی نیز خیانت در امانت به این صورت اتفاق می افتد که امین به جای آن که مال را به مصرف معین و مورد نظر صاحب مال برساند آن را در راه دیگری صرف می کند؛ مثلا شخص الف مبلغی پول را به شخص ب می سپارد تا آن را صرف امور خیر کند و شخص ب به جای این کار پول را در امور تجاری سرمایه گذاری می کند. اساسا یکی از شروط تحقق این جرم این است که مال با شرط استرداد یا صرف در امور معین به امین سپرده شود و او از یکی از این امور تخطی نماید.
مجازات جرم خیانت در امانت:
بر طبق ماده 674 قانون مجازات اسلامی شخصی که جرم خیانت در امانت را مرتکب شود به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
تحفیف و تعلیق مجازات خیانت در امانت
در صورت وجود جهات تخفیف مجازات مانند گذشت شاکی خصوصی، وضع خاص متهم یا سابقه او که در ماده 37 قانون مجازات اسلامی ذکر گردیده است دادگاه می‌تواند مجازات مرتکب خیانت در امانت تخفیف دهد . قاضی با توجه به پرونده می تواند مجازات را کاهش و یا تبدیل به مجازات دیگری نماید.
اجرای حکم محکومیت به جرم خیانت در امانت نیز به استناد ماده 46 قانون مجازات اسلامی که مقرر داشته است جرایم درجه 3 تا 8 قابلیت تعلیق دارند، قابل تعلیق است.
آیا استعمال،تلف،تصاحب و یا مفقود کردن اموال دولتی توسط کارکنان دولت خیانت در امانت است؟
خیر. بر اساس ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشاء و کلاهبرداری چنانچه هریک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمانهای دولتی و شهرداری‌ها و به طور کلی کلیه کارکنان قوای سه گانه و نیروهای مسلح اعم از رسمی و غیر رسمی وجوه یا مطالبات یا حواله‌ها یا سهام و اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به سازمانها و ادارات فوق را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نمایند مختلس محسوب می‌شوند.
بر اساس ماده فوق مرتکب باید اموال را به نفع خود یا دیگری برداشت یا تصاحب کند و اگر آنها را تصاحب نکند و بدون قصد تملک از آنها استفاده کند، اقدام وی تصرف غیر قانونی در اموال دولتی بوده و مشمول ماده 598 قانون مجازات اسلامی می‌شود.
آیا جرم خیانت در امانت قابل گذشت است؟
ابتدا می‌بایست تفاوت بین جرم قابل گذشت و غیر قابل گذشت را توضیح دهیم.
جرم قابل گذشت، جرمی است شروع و ادامه ی تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات آن، نیازمند شکایت شاکی و عدم گذشت وی است. در مقابل جرم غیرقابل گذشت، جرمی است که شکایت شاکی و گذشت وی، تاثیری در شروع و ادامه ی تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات ندارد.
با توجه به قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت جرم غیر قابل گذشت است. زیرا قابل گذشت بودن جرم حالت استثنائی دارد و اصل بر غیر قابل گذشت بودن جرائم است.
اما اکنون با توجه به تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، جرم خیانت در امانت به صراحت جرمی قابل گذشت در نظر گرفته شده است.
مدارک لازم جهت شکایت خیانت در امانت
شما برای اثبات جرم خیانت در امانت از هر مدرکی که به عنوان دلیل محسوب شود و همچنین قرینه ها برای اثبات موضع استفاده کنید.
مدارک که عموما در این خصوص استفاده می شود:
- قرارداد یا رسیدی مبنی بر امانت بودن شی/ چک/ سفته در دست طرف مقابل
- شهودی که بتوانند امانت بودن مال را در دست شخص شهادت دهند.
- شما می توانید با ارسال اظهارنامه درخواست استرداد اموال را بکنید و در صورت ممانعت این اظهارنامه و پاسخ احتمالی آن بخشی از دلیل شماست.
- متن شکوایه.
- در صورتی که عکس، فیلم، پیامکی و …. در اختیار دارید که دلالت بر امانت داشته باشد
آیا برای خیانت در امانت وکیل بگیرم؟
بدون شک داشتن وکیل در پرونده بسیار موثر است. در برخی از پرونده ها داشتن وکیل الزامی است. در این خصوص می توانید به مقاله ای مرتبط مراجعه فرمایید.
ولی در پرونده خیانت در امانت الزام قانونی برای گرفتن وکیل کیفری وجود ندارد. اما ما به شما پیشنهاد میکنم جهت جلوگیری از تضییع حقوق خود از مشاوره وکلا بهره مند شوید.
