یکی از قدیمی ترین دلایل برای اثبات ادعا شهادت می باشد. شهادت از یک طرف به علت سهولت، رواج بسیاری در جامعه دارد و از سوی دیگر امکان سوء استفاده و تبانی در آن بسیار است. باید بدانیم که شهادت دروغ دادن جرم است که در این مطلب آن را بررسی می نماییم.

با گروه وکلای آسا همراه باشید.

شهادت چیست؟

شهادت به معنای اخبار به وجود حقی به نفع یکی و به ضرر دیگری است.

به عبارت ساده یعنی کسی به نفع یکی و به ضرر دیگری، از وجود حقی به دادگاه اطلاع می دهد. این شخص شاهد نامیده می شود. اعتبار شهادت شرایطی دارد.

یک دسته از این شرایط مربوط به شاهد و دسته ای دیگر مربوط به نحوه ی ادای شهادت می باشد.

شرایط شاهد در امور حقوقی 

• بلوغ

منظور از بلوغ همان بلوغ شرعی است.

سن بلوغ برای دختر، ۹ سال تمام قمری و برای پسر ۱۵ سال تمام قمری است.

البته شهادت اطفالی که به سن ۱۵ سال تمام شمسی نرسیده اند، دلیل محسوب نمی شود. اما برای مزید اطلاع و به عنوان اماره مورد استفاده قرار می گیرد.

• عقل

شاهد باید عاقل باشد.

بنابراین شهادت مجنون دائمی بی اعتبار است.

شهادت مجنون ادواری (دوره ای) در حالت جنون پذیرفته نمی شود. اما اگر مجنون ادواری در زمان تحمل شهادت و ادای آن در حالت سلامت روان بوده باشد، شهادت او پذیرفته می شود.

منظور از تحمل شهادت همان زمانی است که شاهد، واقعه را مشاهده می کند. ادای شهادت نیز زمانی است که شخص نزد مرجع قضایی حاضر شده و شهادت می دهد.

• عدالت

یکی از شرایط شاهد عادل بودن است.

  عادل کسی است که مرتکب گناه کبیره نشده باشد و بر ارتکاب گناهان صغیره اصرار نورزد. همچنین مرتکب کاری نشود که عرفا ناپسند است. عدالت شاهد باید به یکی از طرق شرعی برای دادگاه احراز شود و این موضوع کاملا به نظر قاضی بستگی دارد.

• ایمان

اگر یکی از طرفین دعوا یا هر دو مسلمان باشند، شاهد نیز حتما باید مسلمان باشد.

در دعوایی که طرفین غیر مسلمان هستند، بنابر فتوای مشهور فقهی باید شهادت غیر مسلمان را نیز پذیرفت.

• طهارت مولد (حلال زاده بودن)

منظور این است که شاهد نباید فرزند ناشی از روابط نامشروع باشد. او باید از رابطه ی مشروع متولد شده باشد و به اصطلاح ولد الزنا نباشد. شهادت ولد الزنا بابت اطلاع و قرینه می تواند شنیده شود.

• ذی نفع نبودن

شاهد از وجود حقی به نفع یکی و به ضرر دیگری اطلاع می دهد.پس خود شاهد نباید در دعوا نفع شخصی داشته باشد.

• عدم اشتغال به تکدی

شاهد نباید به تکدی گری و گدایی مشغول باشد.

شرایط شاهد برای ادای شهادت در امور کیفری

در امور کیفری شاهد باید کلیه شرایط فوق را به علاوه دو شرط دیگر داشته باشد. یعنی شرایط شاهد برای ادای شهادت در امور کیفری شامل موارد زیر است:

• بلوغ
• عقل
• عدالت
• ایمان
• طهارت مولد
• ذی نفع نبودن در موضوع
• عدم اشتغال به تکدی
• نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها: در مورد این شرط، اگر شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته می شود.
• ولگرد نبودن: به کسی ولگرد گفته می شود که مسکن و ماوای مشخص، وسیله ی معاش معلوم و شغل معینی نداشته باشد.

شرایط مربوط به نحوه ی ادای شهادت:

ادای شهادت باید به گونه ای باشد که دادگاه بتواند از آن استفاده نموده و حقیقت را کشف نماید.

شرایط ادای شهادت عبارتند از:

1. شهادت باید از روی قطع و یقین باشد نه از روی شک و تردید.
2. شهادت باید مطابق با دعوا باشد؛ یعنی با ادعا در تعارض نبوده و یا بیش از ادعای مدعی نباشد.
3. مفاد شهادت شهود باید با هم مطابقت داشته باشد و تعارضی با هم نداشته باشد.

شهادت دروغ چیست؟

همان طور که گفتیم امکان سوء استفاده و تبانی در شهادت وجود دارد. یعنی ممکن است فردی بدون اینکه از واقعیت خبر داشته باشد نزد دادگاه حاضر شده و به دروغ ادعا کند که از موضوع خبر دارد و به نفع یکی از طرفین شهادت دهد.

یا گاهی فرد از واقعیت موضوع مطلع است اما در دادگاه حاضر شده و واقعیت را وارونه جلوه می دهد. قانون چنین فردی را مجرم دانسته و برای او مجازات تعیین کرده است. در بندهای بعدی این جرم را بررسی می نماییم. 

ارکان تشکیل دهنده جرم شهادت دروغ

برای تشکیل هر جرمی، سه رکن باید وجود داشته باشد:

1) رکن قانونی:

برای آنکه رفتاری جرم محسوب باشد، در قانون باید برای آن مجازات تعیین شده باشد. ماده ی قانونی که یک رفتار را جرم انگاری کرده و مجازات آن را تعیین کرده است، رکن قانونی نامیده می شود. رکن قانونی جرم شهادت دروغ نیز ماده  650 قانون مجازات اسلامی است:

«هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده ‌میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
‌تبصره – مجازات مذکور در این ماده علاوه بر مجازاتی است که در باب حدود و قصاص و دیات برای شهادت دروغ ذکر گردیده است»

2) رکن مادی:

در رکن مادی، مهم ترین چیزی که مورد بررسی قرار می گیرد رفتار جرم است.

جرم مورد نظر ما، با ادای شهادت دروغ در دادگاه نزد مقامات رسمی محقق می شود.

شهادت دروغ حتما باید در دادگاه اعم از عمومی و اختصاصی انجام شده باشد. بنابراین شهادت خارج از دادگاه و در مراجعه که به آنها دادگاه گفته نمی شود، این جرم را محقق نمی کند. مانند شهادت دروغ در کلانتری.

همچنین شهادت باید نزد مقام رسمی انجام شده باشد تا بتوان آن را مجرمانه تلقی کرد.

منظور از مقام رسمی فردی است که صلاحیت استماع شهدت را داشته باشد. بنابراین اگر شهادت دروغ در دادگاه نزد کارمند بایگانی انجام شود، نمی توان آن را مجرمانه تلقی کرد.

البته اداره حقوقی قوه ی قضائیه طی یک نظریه مشورتی اعلام نمود که واژه ی مقامات رسمی اختصاص به مقامات قضایی ندارد.

بنابراین به طور مثال شهادت نزد مامورین اداره ی ثبت احوال هم می تواند جرم باشد. البته این نظریه قابل انتقاد است چرا که ماده ی 650 قانون مجازات اسلامی به صراحت لفظ دادگاه را به کار برده است. 

3) رکن روانی:

جرم شهادت دروغ از جمله جرائم عمدی است. یعنی کسی که به دروغ شهادت می دهد باید در این عمل خود عمد داشته باشد و این جرم به صورت غیر عمدی محقق نمی شود.

اعتراض به شهادت دروغ:

چنانچه طرف مقابل شما افرادی را به عنوان شاهد به دادگاه معرفی نماید شما می توانید شاهد را جرح و تعدیل نمایید.

جرح شاهد عبارت است از شهادت به عدم وجود یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است.

تعدیل شاهد عبارت است از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی. جرح شاهد باید تا پیش از ادای شهادت توسط او صورت گیرد. چنانچه قاضی جرح را بپذیرد شاهد رد می شود.

همچنین اگر رای به استناد شهادت شهود صادر شود و بعدا مشخص گردد که شهادت شهود کذب بوده است، رای صادره در امور کیفری قابل تجدیدنظرخواهی است.

همچنین با توجه به بند ث ماده ی 474 قانون آیین دادرسی کیفری چنین حکمی قابلیت اعاده دادرسی دارد. در امور حقوقی نیز یکی از جهات تجدیدنظرخواهی، ادعای فقدان شرایط قانونی شهادت شهود است.

پیامد های شهادت دروغ:

اگر حکمی بر اساس شهادت دروغ صادر شده باشد و سپس کذب بودن شهادت به موجب رای قطعی در دادگاه ثابت گردد، حکم صادره باطل می گردد.

اگر حکمی که بر اساس شهادت کذب صادر شده، اجرا شده باشد و شخص محکوم له، محکوم به را اخذ نموده باشند و سپس کذب بودن شهادت معلوم گردد؛

اگر محکوم به وجود داشته باشد باید به شخص محکوم پس داده شود و اگر از بین رفته است بایستی شاهد که به وی غرامت بپردازد یعنی باید خسارتی که بر اثر شهادت کذب او به شخص محکوم وارد شده است را جبران کند.

جرح شهود چیست؟

جرح شاهد در اصطلاح عامه به عنوان اعتراض به شهادت شهود است.

اگر شاهد هر یک از مواردی که در قانون برای شهادت قید شده است را نداشته باشد  (شرایطی که در بالا گفتیم)، می توان شاهد را جرح کرد.

شهود معارض به چه معنایی است؟

شهود معارض به این معناست که یک طرف دعوا نسبت به طرف مقابل شهودی را در دادگاه حاضر میکند که معارض با آن شاهد شهادت می دهد.

به طور مثال آقای الف شهادت می دهد که علی ، رضا را زده است . آقای ب شهادت می دهد حمید، رضا را زده است. در این حالت می گویند “ّب” شاهد معارض الف است.

راه حل جلوگیری از شهادت دروغ چیست؟

بهترین راه برای جلوگیری و دفع شهادت دروغ ، پرسیدن سوالات متعدد و جزیی از شهود است. به نحوی که شاهد دروغ از پس پاسخ گویی از سوالات بر نیاید.

همچنین شنیدن شهادت شهود و مقایسه صحبت های آنها و در آوردن تناقضات صحبت 2 شاهد می تواند کمک کند که شهادت دروغ را ثابت کنید.

نمونه سوالاتی که می توان از شاهد پرسید:

1. چه وقتی از روز این اتفاق افتاد؟
2. پول چگونه جا به جا شد؟ پول نقد بود؟ اسکناس؟ دلار؟
3. از کجا می دانید سکه هایی که جا به جا شد سکه تمام بهار آزادی بوده؟
4. از کجا میزان دقیق پول جا به جا شده را می دانی؟
5. جلسه چقدر طول کشید؟
6. دعوا را چه کسی شروع کرد؟
7. چرا مانع دعوا نشدی؟
8. چه کسی صحبت را شروع کرد؟
9. و ….

یکی از عمده دفاعیات وکیل کیفری در این مواقع، طرح سوالات مرتبط با موضوع و پیش بینی وضعیتی است که شهود را به چالش بکشد.

شاهد در دادگاه چگونه فراخوانده می شود؟

طرفین دعوا موظف هستند اگر شاهدی برای اثبات ادعای خود دارند در دادگاه حاضر کنند. اصولا دادگاه برای احضار شهود ، ابلاغیه ای جداگانه به شهود ارسال نمیکند. بلکه در ابلاغیه وقت دادگاه قید می شود که شهود خود را همراه داشته باشید.

در موارد خاص و حساس، که بیشتر در موارد کیفری است، دادگاه می تواند شهود را جداگانه به وسیله ابلاغیه احضار کند ولی شاهد اصولا الزامی به حضور و ادای شهادت ندارد. مگر اینکه عدم حضور شاهد و عدم شهادت دادن او، قرینه ای بر همکاری با مجرم باشد. که در ان حالت موضوع از احضار شاهد خارج است و به عنوان متهم و یا مطلع احضار می شود.

جهت مشاوره با وکیل کیفری با ما در ارتباط باشید. 22350512