قرار بازداشت موقت

شدیدترین قرار تامینی که در ماده ی 217 قانون آیین دادرسی کیفری، معرفی شده، قرار بازداشت موقت است. همین شدت باعث می شود، قانونگذار موارد صدور آن را محدود کند. واقعیت این است که نبباید آزادی افراد را به هر بهانه ای سلب کرد. اما در موارد و شرایطی بازداشت متهم ضرورت دارد. اکنون می خواهیم به بررسی این قرار و محدودیت های آن بپردازیم. 

با ما همراه باشید. 

قرار بازداشت موقت چیست؟

بازداشت موقت عبارت است از سلب آزادی متهم در طول تمام یا قسمتی از مرحله ی تحقیقات مقدماتی و دادرسی. به بازداشت موقت توقیف احتیاطی هم گفته می شود. صدور این قرار مزایایی دارد که مهم ترین آنها عبارت است از:

1. مانعی بر سر راه تبانی احتمالی متهم و همدستان او است.
2. وسیله ای معتبر و موثر برای دستیابی سریع و راحت به متهم 
3. می تواند حضور متهم نزد مقام قضایی را تضمین کند.
4. جلوگیری از احتمال فراری دادن متهم
5. جلوگیری از احتمال فشار احتمالی متهم بر بزه دیده یا شهود

همان طور که گفتیم قانونگذار برای صدور قرار بازداشت موقت، محدودیت هایی در نظر گرفته است. یعنی صدور این قرار فقط در صورت وجود شرایط و مواردی امکان پذیر است که به بررسی آن می پردازیم.

موارد صدور قرار بازداشت موقت:

با توجه به ماده ی 237 قانون آیین دادرسی کیفری، صدور قرار بازداشت موقت حالت استثنائی دارد. صدور این قرار فقط در جرائم زیر و آن هم در صورتی که دلایل و قرائن دلالت بر توجه اتهام به متهم داشته باشد ممکن است:

1. جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات (مانند قصاص یا اعدام)، حبس ابد، قطع عضو (مانند سرقت حدی) باشد. به علاوه جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی افراد که میزان دیه آنها یک سوم دیه ی کامل یا بیشتر از آن باشد.
2. جرائم تعزیری درجه یک، دو،سه و چهار.
3. جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور که مجازات قانونی آنها تعزیر درجه 1،2،3،4،5 باشد.
4. ایجاد مزاحمت و آزار و اذیت بانوان و اطفال.
5. تظاهر، قدر نمایی و ایجاد مزاحمت برای اشخاص که به وسیله ی چاقو یا هر نوع اسلحه انجام شود.
6. سرقت، کلاهبرداری، ارتشاء، اختلاس، خیانت در امانت، جعل یا استفاده از سند مجعول؛ در صورتی که مشمول بند 2 نباشد و متهم دارای یک فقره سابقه محکومیت قطعی به علت ارتکاب هر یک از جرائم مذکور باشد. 

شرایط صدور قرار بازداشت موقت:

در مورد هر یک از جرائم گفته شده، باید یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد، تا مقام قضایی اجازه ی صدور قرار بازداشت موقت را داشته باشد:

1. آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و ادله ی جرم شود.
2. آزاد بودم متهم باعث تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعان واقعه گردد یا باعث شود شهود از ادای شهادت امتناع کنند.
3. بیم فرار یا مخفی شدن متهم باشد و از راه دیگری نتوان از آن جلوگیری کرد.
4. آزاد بودن متهم باعث اختلال در نظم عمومی، موجب به خطر افتادن جان شاکی، شاهد، خانواده ی آنها یا خود متهم باشد.

قرار بازداشت موقت چند روز است؟

مدت بازداشت موقت در مورد جرائمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه کیفری یک یا دادگاه انقلاب با تعدد قاضی است، دو ماه است. منظور جرائمی است که مجازات آنها سلب حیات (مانند قصاص)، حبس ابد، قطع عضو، تعزیر درجه سه و بالاتر و … باید. در سایر جرائم یک ماه است. پس از گذشت این دو ماه یا یک ماه، بازپرس باید تصمیم بگیرد که آیا کلا قرار را فک کند، تخفیف دهد، یا متهم در بازداشت باقی بماند؟ اگر دلیل موجهی برای ابقاء بازداشت موقت وجود داشته باشد، با ذکر این دلایل بازداشت موقت متهم ابقاء می شود. البته این تصمیمی است که باید به تائید دادستان برسد. این روال هر دو ماه یا هر یک ماه باید انجام شود.

حداکثر زمان قرار بازداشت موقت:

اما آیا مقام قضایی می تواند تا هر زمان و هر چند بار که می خواهد قرار بازداشت موقت را تمدید کند؟

خیر قانونگذار از این جهت هم محدودیت هایی را در نظر گرفته است. در ماده ی 242 قانون آیین دادرسی کیفری، برای این موضوع ملاک هایی ارائه شده است. به این صورت که مجموع مدتی که متهم در بازداشت موقت است، نباید از حداقل مجازات جبس مقرر در قانون برای آن جرم تجاوز کند. یعنی اگر مجازات جرمی شش ماه تا دو سال حبس است، مجموع مدتی که متهم می تواند در بازداشت بماند شش ماه است.

حال اگر حداقل مجازات حبس جرمی طولانی باشد، مثلا 5 سال، تکلیف چیست؟ آیا می توان 5 سال متهم را در بازداشت نگه داشت؟

باز هم جواب منفی است. قانونگذار در این موارد می گوید حداکثر مدت بازداشت موقت نمی تواند از یک سال بیشتر باشد. اگر مجازات جرمی سلب حیات باشد، حداکثر مدت بازداشت موقت از دو سال تجاوز نمی کند.

صدور قرار بازداشت موقت:

قرار بازداشت موقت باید مستدل و موجه باشد. یعنی با رعایت شرایط و موارد قانونی صادر شود. در متن قرار باید مستند قانونی، دلایل آن و حق اعتراض متهم نوشته شود.با صدور این قرار متهم به بازداشتگاه معرفی می شود. قرار بازداشت متهم باید فوری نزد دادستان ارسال شود. دادستان باید ظرف 24 ساعت، موافقت یا مخالفت خود را با این قرار به صورت کتبی به بازپرس اعلام کند. اگر دادستان با این قرار موافق نباشد، دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اتهام را دارد، به اختلاف بین بازپرس و دادستان رسیدگی می کند. تصمیم دادگاه در این خصوص قطعی است.

تا زمان صدور تصمیم دادگاه متهم بازداشت می شود. این مدت از ده روز بیشتر نمی شود.

فک یا تخفیف بازداشت موقت:

برخی از حقوقدانان عقیده دارند که منظور از فک قرار، کلا حذف قرار تامین است. منظور از تخفیف نیز، تبدیل قرار به قراری خفیف تر است. حال اگر بازپرس در مدتی که متهم در بازداشت است یا پس از گذشت یک ماه (یا دوماه)، متوجه شود که دلایلی که موجب بازداشت متهم می شد از بین رفته است، از متهم رفع بازداشت می کند. یا اگر نیاز باشد قرار تامین متهم را به قرار خفیف تری تبدیل می کند. این تصمیمی است که باید به تائید دادستان برسد. در صورت بروز اختلاف بین آنها دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اتهام را دارد، به حل اختلاف بین آنها می پردازد.

ممکن است متهم دلایلی که موجب بازداشت او شده را رفع شده بداند. در این صورت او می تواند از بازپرس فک قرار بازداشت یا تخفیف آن را تقاضا کند. بازپرس باید حداکثر ظرف 5 روز به صورت مستدل  در مورد این درخواست اظهارنظر کند. اگر درخواست متهم رد شود، قرا رد درخواست به او ابلاغ می شود و متهم می تواند ظرف 10 روز به این قرار اعتراض کند.

لازم به ذکر است، متهم در هر ماه یک بار می تواند این درخواست را مطرح کند.

اعتراض به قرار بازداشت موقت:

در بند ب ماده ی 270 قانون آیین دادرسی کیفری، قرار بازداشت موقت به عنوان یک قرار قابل اعتراض در نظر گرفته است. پس اگر برای متهمی قرار بازداشت موقت صادر شود، او می تواند به صدور این قرار اعتراض کند. این امکان وجود دارد که برای متهم قرار کفالت یا وثیقه صادر شده باشد، اما چون متهم نتوانسته کفیل معرفی کند یا وثیقه ای بسپارد، قرار صادره برای او منتهی به بازداشت شده. در این صورت هم متهم می تواند به اصل قرار منتهی به بازداشت، اعتراض کند.

برای اینکه بیشتر در این خصوص بدانید پیشنهاد می کنیم مقالات زیر را بخوانید :

قرار کفالت 

اگر قرار صادره برای متهم تشدید شود و به قرار بازداشت موقت تبدیل شود، این اقدام هم توسط متهم قابل اعتراض است. به طور کلی متهم می تواند به تشدید تامین اعتراض کند.

 همچنین ممکن است بازپرس تصمیم بگیرد که متهم در بازداشت بماند و قرار بازداشت موقت او ابقاء شود. در این صورت متهم می تواند به این تصمیم اعتراض کند.

اعتراض به قرار بازداشت موقت کیفری یک:

ممکن است برای متهم در مرحله ی تحقیقات مقدماتی قرار تامین صادر نشده یا تامین قبلی او منتفی شده باشد. با مطرح شدن پرونده در دادگاه و شروع دادرسی، دادگاه می تواند برای متهم قرار تامین کیفری صادر کند. همچنین ممکن است دادستان بعد از صدور کیفرخواست از دادگاه درخواست صدور تامین برای متهم را نماید.

حال اگر پرونده ی متهم در دادگاه کیفری یک مطرح باشد و دادگاه برای او قرار بازداشت موقت صادر کند، یا قراری صادر کند که به بازداشت متهم منجر شود، متهم می تواند به این تصمیم دادگاه اعتراض کند. این قرار در دادگاه تجدیدنظر استان قابل اعتراض است. این اعتراض در دیوان عالی کشور قابل طرح نخواهد بود. 

آیا بازداشت موقت سابقه محسوب می شود؟

ابتدا باید بدانید هر زندان یا بازداشتگاه رفتنی سوء سابقه نیست. زمانی حبس افراد برای آنها سوء سابقه یا سوء پیشینه کیفری محسوب می شود، که مرتکب علاوه بر تحمل مجازات جرم، به محرومیت از حقوق اجتماعی هم محکوم شود. این حقوق اجتماعی در ماده ی 26 قانون مجازات اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است. مثلا شخص از اشتغال به عنوان وکیل دادگستری محروم می شود. یا نمی تواند به عنوان داور یا کارشناس انتخاب شود و …

بازداشت سوء سابقه نیست. زیرا بازداشت موقت یک قرار تامین است که برای دسترسی به متهم صادر می شود. به علاوه هنوز ارتکاب جرم توسط متهم احراز نشده است. 

امکان مطالبه ی خسارت برای بی گناهان بازداشت شده:

اگر کسی در جریان تحقیقات مقدماتی و دادرسی بازداشت شود و بعدا برای او حکم برائت یا قرار منع تعقیب صادر شود، او می تواند خسارت ایام بازداشت را از دولت مطالبه کند. مگر در موارد زیر که نمی تواند خسارتی بگیرد:

• بازداشت ناشی از خودداری خود او در ارائه ی دلایل بی گناهی اش باشد.
• برای فراری دادن مرتکب اصلی خود را در مظان اتهام قرار داده باشد.
• خود او به نا حق موجبات بازداشت خود را فراهم کرده باشد.
• همزمان به علت قانونی دیگری در بازداشت باشد.

شخصی که خواهان جبران خسارت است، ظرف 6 ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی بی گناهی خود باید درخواست جبران خسارت را به کمیسیون استانی تقدیم کند. اگر درخواست او رد شود، می تواند به رد درخواست اعتراض کند.