فهرست
تفاوت حکم با قرار در چیست؟
در این مقاله می‌خواهیم تفاوت حکم با قرار در چیست؟ را مورد بررسی قرار دهیم.
اصولا آراء صادره از دادگاه‌ها یا در قالب حکم صادر می‌شود یا قرار. به عبارت دیگر، زمانی که صحبت از رأی دادگاه می‌شود، مقصود یا حکم است یا قرار. طبق ماده 299 قانون آیین دادرسی مدنی” چنانچه رای دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم و در غیر این صورت قرار نامیده می‌شود”.
با توجه به این ماده قانونی، اگر تصمیم دادگاه دارای دو ویژگی ذیل باشد، آن تصمیم، حکم نامیده می‌شود:
۱- آن تصمیم راجع به ماهیت دعوا باشد:
یعنی تصمیم دادگاه، به اصل اختلاف و دعوای میان اشخاص، مربوط باشد. به عنوان مثال، شخص الف در دادگاه، دعوایی اقامه می کند و مدعی می‌شود که شخص ب به اتومبیل او صدمه زده است.
شخص ب در مقابل می‌گوید که شخص الف اصلاً مالک اتومبیل نیست تا بتواند خسارت واردشده به آن را مطالبه کند. تصمیمی که دادگاه در رابطه با درست یا غلط بودن گفته‌های شخص ب می‌گیرد، مربوط به ماهیت دعوا نیست و حکم محسوب نمی‌شود. زیرا ماهیت و اصل دعوا در این مثال، صدمه زدن به یک اتومبیل محسوب می شود. نه اینکه مالک آن اتومبیل، چه کسی است.
۲- آن تصمیم، دعوای مطرح‌شده را تمام کند و پرونده را از دادگاه ببرد:
برای مثال اگر قاضی به علت پیچیده بودن و تخصصی بودن یک دعوا، بخواهد از یک کارشناس کمک بگیرد و دستور بدهد که پرونده را نزد کارشناس بفرستند، به هیچ وجه نباید گفت که قاضی در مورد دعوا حکم صادر کرده است.
تفاوت حکم با قرار:
✔اعاده دادرسي از احكام ممكن است ولي مجاز به اعاده دادرسي از قرار نيستيم.
✔احکام ممكن است حضوري و غيابي باشند، ولي قرار غيابي نداريم.
✔حكم، قاطع دعوي و در ماهيت آن است. اما قرار در ماهيت دعوي نيست هرچند ممكن است جزئا قاطع دعوي بوده باشد.
✔هيچ قراري به تنهايي قابل رسيدگي فرجامي نيست مگر آنچه قانون اجازه داده باشد. قرارها مشروط به اينكه اصل حكم راجع به آنها قابل رسيدگي فرجامي باشد، قابل فرجام خواهي است. ولي حكم‌ها قابل رسيدگي فرجامي هستند.
✔اعتبار امر مختومه، ناظر به احكام است و رسيدگي مجدد به قرارها توسط دادرس منعي ندارد.
✔اگر راي دادگاه به صورت قرار باشد و قرار نقض شود، پرونده را براي رسيدگي ماهوي به همان دادگاه صادر كننده قرار ارجاع مي‌دهند. اما اگر راي دادگاه به صورت حكم باشد، مرجع تجديدنظر كننده، پس از نقض حكم، راسا مبادرت به رسيدگي و انشا راي مي‌نمايد.
✔هرگاه دادگاه در مورد پرونده‌ای تصمیمی راجع به ماهیت دعوا بگیرد و وارد ماهیت دعوا شود، یعنی حکم صادر شده است.
انواع احکام:
- احکام حقوقی: احکامی هستند که از دادگاه‌های عمومی حقوقی صادر می‌شوند.
- احکام کیفری: احکامی هستند که از دادگاه کیفری مانند دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب و… صادر می‌شود.
- احکام قطعی: احکامی هستند که یا از ابتدا قطعی صادر می‌شوند. یا اینکه مهلت واخواهی، تجدیدنظر و فرجام خواهی آن منقضی شدند. یا قطعی شده‌اند. یا آنکه تجدیدنظر و یا فرجام خواهی شده باشد و در دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان‌عالی کشور قطعیت یافته باشد.
- احکام غیرقطعی: احکامی هستند که قابلیت تجدیدنظرخواهی و یا فرجام خواهی دارند و مهلت آنها منقضی نشده باشد.
- احکام حضوری: احکامی هستند که در صورت ابلاغ واقعی به طرفین و یا در صورت عدم ابلاغ واقعی لایحه از سوی طرفین یا وکلای آنها وصول شده باشد و یا آنکه در جلسه رسیدگی حضور یافته باشند.
- حکام غیابی: احکامی هستند که ابلاغ قانونی شده باشد و طرف لایحه نفرستاده باشد و در جلسه رسیدگی هم شرکت نکرده باشد. این آرا قابل واخواهی هستند.
انواع قرار:
۱- قرارهای مقدماتی یا اعدادی:
قرار مقدماتی و یا اعدادی به آن دست قرارهایی گفته می‌شود که به منظور آماده سازی برای صدور قرار و حکم نهایی صادر می‌شوند و البته لازم به ذکر است که این قرارها پیش از خاتمه یافتن دادرسی صادر می‌شود.
از جمله قرارهای اعدادی یا مقدماتی می‌توان به قرار کارشناسی، قرار اناطه ،قرار تحقیق محلی، قرار معاینه محل و قرار اتیان سوگند و قرار تطبیق اشاره نمود.
۲- قرارهای قاطع دعوا:
قرارهای قاطع دعوا به قرارهایی اطلاق می‌شود که پس از صادر شدن آنها، مانند حکم باعث خاتمه یافتن روند رسیدگی و خروج پرونده از دادگاه رسیدگی کننده می‌شود.
این قرارهای قاطع دعوا شامل قرار رد دادخواست، قرار سقوط دعوا،قرار ابطال دادخواست ، قرار رد دعوا، قرار عدم استماع دعوا و قرار رد درخواست است.
۳- قرارهای شبه قاطع دعوا:
قرارهای شبه قاطع دعوا مانند قرارهای قاطع دعوا به طور کلی باعث خروج پرونده از دادگاه رسیدگی کننده نمی‌شود. بلکه صدور آنها صرفا موجب می‌شود تا جریان رسیدگی به آن پرونده خاتمه پیدا کند. یا آنکه پرونده از یک دادگاه خارج شده و وارد دادگاه دیگری شود. قرارهای شبه قاطع دعوا عبارتند از: قرار امتناع از رسیدگی، قرار عدم اهلیت یکی از طرفین و قرار عدم صلاحیت دادگاه.
۴- قرارهای موقت یا توقیفی:
قرارهای موقت یا توقیفی قرارهایی است که به صورت موقتی صادر می شود تا از تضییع بیشتر و یا احتمالی حق یکی از طرفین جلوگیری شود. قرارهای موقت عبارت هستند از قرار تامین خواسته و قرار دستور موقت.
جهت مطالعه سایر مقاله های حقوقی کلیک کنید.
انواع قرارهای اعدادی (مقدماتی):
1- قرار کارشناسی:
تشخیص موضوع مورد اختلاف در مواردی به این علت که دارای جنبه فنی و تخصصی است مستلزم اظهار نظر اشخاصی است که دارای فن و تخصص مربوط می‌باشند؛ در این صورت دادگاه قرار کارشناسی صادر می‌کند همچنین در صورتی که دادگاه، کارشناسی را ناقص تشخیص دهد می‌تواند تحت شرایطی قرار تکمیل کارشناسی را صادر کند. برای مثال جلب نظر پزشکی قانونی برای تعیین میزان دیه.
2-قرار اناطه :
اناطه به معنای وابسته بودن رسیدگی به اثبات یک ادعا که در صلاحیت دادگاه دیگری است. به عبارت دیگر، گاهی رسیدگی به یک اختلاف حقوقی، مستلزم اثبات ادعایی باشد که رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه دیگری است. در این موارد،رسیدگی به دعوا و اتخاذ تصمیم از مرجع صلاحیتدار متوقف می‌شود. خواهان مکلف است ظرف یک ماه در دادگاه صالح، طرح دعوا کند و رسید آن را به دفتر دادگاه رسیدگی‌کننده تسلیم نماید. در این صورت دادگاه قرار اناطه صادر می‌کند.
3- قرار تحقیق محلی:
در مواردی طرفین دعوا برای اثبات ادعای خود و یا دادگاه، برای احراز موضوع به کسب اطلاعات از اهل محل اقدام می‌نماید؛ در این صورت دادگاه قرار تحقیق محلی صادر می‌کند. این قرار، از این جهت صادر می‌شود تا پرونده را آماده صدور رای نهایی نماید. از قرارهای اعدادی یا مقدماتی شمرده می‌شود.
4- قرار معاینه محل:
در مواردی طرفین دعوا برای اثبات ادعا و یا دادگاه، برای مشخص نمودن موضوعی، لازم می‌داند که وضعیت محل و همچنین مال منقولی (مالی که قابلیت جابجایی از مکانی به مکان دیگر را دارد مانند ماشین) که حمل آن به دادگاه امکان ندارد را از نزدیک ببینند. در این صورت دادگاه اقدام به صدور قرار معاینه محل می‌نماید. برای مثال ماشینی که در تصادفی آسیب دیده و دادگاه برای تعیین میزان خسارت نیازمند معاینه آن می‌باشد.
5- قرار اتیان سوگند:
در برخی از دعاوی، خواهان برای اثبات ادعای خود ادله دیگری ندارد. خوانده نیز منکر ادعای وی می‌شود. تکلیف دعوا با ادای سوگند از سوی مدعی علیه یا خوانده مشخص می‌شود. در این حالت سوگند یا منجر به اسقاط ادعای خواهان یا اثبات آن می‌شود. بدین جهت چنانچه چنین شرایطی وجود داشته باشد خواهان می‌تواند تقاضای اتیان سوگند نماید. در این صورت دادگاه با صدور قرار اتیان سوگند مدعی علیه را با رعایت تشریفات ملزم به ادا سوگند می‌نماید.
6- قرار تطبیق:
در مواردی دادگاه برای رسیدگی به صحت و اصالت سندی که ادعای جعلی بودن آن شده است، تصمیم می‌گیرد. این صورت که سند مورد اختلاف را با اسناد مسلم الصدور (اسنادی که صدورشان از جانب شخص، مسلم باشد) تطبیق دهد. همچنین آوردن این اسناد به محل تطبیق ممکن نباشد. یا به نظر دادگاه مصلحت نباشد .به موجب قرار دادگاه، تطبیق مزبور در محلی انجام می‌شود که نوشته‌ها و اسناد مسلم الصدور قرار دارد، انجام می‌شود.
انواع قرارهای قاطع دعوا:
1- قرار رد دادخواست:
قانونگذار قرار رد دادخواست را در موارد زیادی پیش بینی کرده است. این موارد را به دو دسته کلی می‌توان تقسیم نمود. برای مثال قرار رد دعوا در صورت سپرده نشدن تأمین دعوای واهی و یا قرار رد دادخواست واهی.
در مواردی دفتر دادگاه به صدور آن اقدام می‌نماید برای مثال چنانچه دادخواست ناقص باشد و در مهلت‌های قانونی تکمیل نشود.
2- قرار سقوط دعوا:
قرار سقوط دعوا در مواردی صادر می‌شود که موضوع دعوا پیش از صدور حکم ، از بین برود. بنابراین در تمام مواردی که حق اصلی، منتفی می‌گردد چون دعوا هم منتفی می‌شود، دادگاه باید قرار سقوط دعوا را صادر نماید.
3- قرار ابطال دادخواست:
در برخی موارد، صدور حکم مستلزم انجام اقداماتی است که در محدوده قانون، خواهان باید انجام دهد. حال چنانچه خواهان از انجام اقدامات مزبور علی رغم اعلام دادگاه خودداری نماید قرار ابطال دادخواست صادر می‌شود.
قرار ابطال دادخواست افزون بر آن در پی استرداد دادخواست (پس گرفتن دادخواست) صادر می‌شود. در هر حال قرار مزبور همواره از سوی دادگاه صادر می‌شود. با صدور آن پرونده از دادگاهی که به پرونده رسیدگی می کند خارج می‌شود.
4- قرار رد دعوا:
این قرار از جمله آرایی است که بیش از سایر قرارهای قاطع دعوا از دادگاه صادر می‌شود. قانونگذار صدور قرار رد دعوا را در مواردی پیش بینی می کند. از جمله می‌توان به مواردی که یکی از ایرادات مذکور در بندهای ۳ تا ۱۱ ماده ۸۴ قانون جدید مطرح و پذیرفته باشد، اشاره نمود.
5- قرار عدم استماع دعوا:
قرار عدم استماع دعوا، تنها در صورتی صادر می‌شود که رسیدگی به ماهیت دعوا به علت مانعی که وجود دارد قانونا مجاز نباشد. و یا بیهوده شمرده می‌شود. به گونه‌ای که حتی اگر موضوع مورد ادعای خواهان احراز شود دادگاه نتواند آثار قانونی بر آن بار نماید.
6- قرار رد درخواست:
قانونگذار در مواردی قرار رد درخواست را پیش بینی نموده است. مانند قرار رد درخواست ابطال رای داور، قرار رد درخواست تامین خواسته و قرار رد درخواست دستور موقت.
انواع قرارهای شبه قاطع دعوا:
1- قرار امتناع از رسیدگی:
قرار امتناع از رسیدگی صراحتا در ماده ۹۲ قانون جدید پیش‌بینی شده است. برای مثال هرگاه دادرس یا همسر یا فرزند او نفع شخصی در دعوا داشته باشد این قرار صادر می‌شود.
علاوه بر آن قرار امتناع از رسیدگی ممکن است به استناد تبصره ماده ۳ قانون جدید نیز صادر شود. بر اساس ماده ۳ قانون جدید، ( قضات دادگاه موظفند موافق قوانین، به دعاوی رسیدگی کنند و حکم مقتضی صادر و یا فصل خصومت نمایند. در صورتی که قوانین موضوعه کاملا صریح نبوده یا متعارض باشد یا اصلا قانونی در قضیه مطرح شده موجود نباشد، با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر و اصول حقوقی که مغایر با موازین شرعی نباشد حکم قضایی را صادر نمایند …)
2- قرار عدم اهلیت یکی از طرفین :
قرار عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا در بند د ماده ۳۳۲ و در قسمت ۲ بند ب ماده ۳۰۷ قانون جدید پیش‌بینی شده است. اما در هیچ یک از مواد قانونی مورد یا مواردی که دادگاه باید قرار عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا را صادر نماید، پیش‌بینی نشده است. البته در صورتی که خواهان به جهتی از جهات قانونی از قبیل صغر سن، عدم رشد، جنون و ممنوعیت از تصرف در اموال در نتیجه حکم ورشکستگی، اهلیت قانونی برای اقامه دعوا نداشته باشد، خوانده می‌تواند به استناد صدر ماده مزبور ایراد نماید.
3- قرار عدم صلاحیت:
قرار عدم صلاحیت را نیز باید از طرح‌های شبه قاطع دعوا بر شمرد. در حقیقت با صدور قرار عدم صلاحیت پرونده از دادگاهی که در آن دعوا اقامه گردیده خارج می‌شود. اما چون پس از صدور قرار پرونده باید حسب مورد به دادگاه صالح و یا برای تعیین مرجع صالح به دیوان عالی کشور فرستاده شود. در نهایت همان پرونده مورد رسیدگی مرجع صالح قرار می‌گیرد.
جهت مشاوره و اخذ وکیل حقوقی با ما تماس بگیرید. 22350512 و 26766919
دیدگاهتان را بنویسید