اعاده حیثیت

بسیاری از مردم زمانی که شکایتی علیه شان مطرح می شود، به فکر اعاده ی حیثیت یا اعاده ی شرف می افتند. اما معمولا مفهوم و نگاه قانون را به مسئله نمی دانند. مثلا اینکه چه زمانی می توان مدعی اعاده ی حیثیت شد؟ عنوان درست شکایت چیست؟ یا در نتیجه ی اعاده ی حیثیت فرد به چه مجازاتی محکوم می شود؟

در همین راستا و برای پاسخ به سوالات موجود، در این مطلب به بررسی اعاده ی حیثیت از نگاه قانون می پردازیم.

با گروه وکلای آسا همراه باشید.

اعاده حیثیت یعنی چه؟

زمانی که به کسی جرمی نسبت داده می شود، یا علیه او یک شکایت کیفری طرح می شود، به آبرو و حیثیت او خدشه وارد می شود. اعاده ی حیثیت، یعنی بازگرداندن وضعیت شخص به حالت سابق و زدودن لکه ای که به شرافت و آبروی او وارد شده است. در واقع با اعاده ی حیثیت، به دنبال بازگرداندن آبروی از دست رفته ی فرد و موقعیت اجتماعی او هستیم.

قانون برای احیاء آبروی افراد، جرم افتراء را پیش بینی کرده است. اما عامه ی مردم به جای لفظ افتراء، از اعاده ی حیثیت استفاده می کنند. 

افتراء چیست؟

افترا یکی از مصادیق اعاده حیثیت است.

ماده ی 697 قانون مجازات اسلامی، در مورد جرم افتراء توضیح می دهد.

به موجب این ماده، اگر کسی به صورت کتبی یا شفاهی جرمی را به دیگری نسبت دهد و نتواند صحت آن را اثبات کند، مرتکب جرم افتراء شده است.

پس در افتراء، شخصی باید به دیگری انجام یک جرم را نسبت دهد.

از نظر قانون یک رفتار زمانی جرم محسوب می شود، که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد. بنابراین اگر کسی به دیگری رفتار ناپسندی را نسبت دهد، اما آن رفتار با توجه ملاک گفته شده، جرم نباشد، افتراء محقق نمی شود.

گاهی نیز شخصی به دیگری نسبت زناکار بودن یا لواط کار بودن می دهد.  این موارد اگر چه نسبت دادن جرمی به دیگری است ولی  افتراء محسوب نمی شود. بلکه جرم دیگری به نام قذف است.

افتراء با چه شرایطی محقق می شود؟

برای تحقق جرم افتراء، شرایط زیر باید موجود باشند:

1) نسبت دادن جرم به دیگری:

یعنی کسی باید به دیگری انجام دادن عملی را نسبت بدهد، که آن عمل از نظر قوانین ایران جرم باشد. مثلا علی به حمید بگوید کلاهبردار! چون در قوانین ایران برای کلاهبرداری مجازات در نظر گرفته شده است، پس جرم است. 

2) معین بودن شخصی که جرم به او نسبت داده می شود: 

منظور این است که کسی که به او جرمی نسبت داده می شود، با ذکر نام، اشاره یا علامتی مشخص باشد. مثلا در مثال بالا مشخص است که علی جرم را به حمید نسبت داده. اما اگر مشخص نباشد که علی چه کسی را کلاهبردار خطاب می کند، افتراء محقق نمی شود.

3) نسبت دادن جرم به صورت صریح و مستقیم باشد.

4) عجز از اثبات صحت ادعا

منظور این است که شخصی که به دیگری جرمی را نسبت می دهد، نتواند ارتکاب جرم توسط آن شخص را اثبات کند. مثلا علی نتواند ثابت کند که حمید واقعا کلاهبرداری می کند.

افتراء با چه وسایلی ممکن است انجام شود؟

افتراء به عنوان مصاداقی از اعاده حیثیت تنها به صورت شفاهی محقق نمی شود. بلکه نسبت دادن جرم به دیگران می تواند با وسایل زیر باشد:

• نوشتن در اوراق چاپی یا خطی
• درج در روزنامه ها و جرائد
• سخنرانی در مجامع
• یا با هر وسیله ی دیگری، به کسی جرمی نسبت دهد.

نکته ی مهم اینکه ممکن است کسی جرمی را به دیگری نسبت ندهد، اما مثلا روزنامه ای را که در آن به کسی نسبت جرم داده شده است، منتشر کند.

مثلا علی در یک برگه نوشته باشد حمید کلاهبردار است. سپس سعید این برگه را چاپ و منتشر کند. در این صورت عمل سعید هم افتراء است.

ارکان و اجزای جرم افتراء چیست؟

1. شخصی به صورت صریح جرمی را به دیگری نسبت دهد.
2. کسی که اتهام به او وارد شده، واقعا جرمی انجام نداده و افتراء زننده به دروغ جرم را به او نسبت دهد.
3. افتراء رننده به قصد وارد کردن ضرر به دیگری یا هتک حیثیت، ارتکاب جرم را به او نسبت دهد.
4. افتراء زننده نتواند در مراجع قضایی ثابت کند که ادعای او درست بوده است.

مجازات افتراء چیست؟ جریمه اعاده حیثیت

مطابق ماده ی 697 قانون مجازات اسلامی، هر گاه کسی به دیگری جرمی را نسبت دهد و نتواند صحت ادعای خود را ثابت کند، با جمع تمام شرایط بالا، به یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق، یا یکی از دو مجازات گفته شده محکوم می شود.

تغییر مجازات جرم افتراء

با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، در مجازات جرم افتراء تغییر ایجاد شده است. به این نحو که با توجه به ماده ی 1 قانون گفته شده، مجازات جرم افتراء، از حبس و شلاق تعزیری درجه 6، به جزای نقدی درجه شش تبدیل شد. منظور از جزای نقدی درجه شش، مبلغی از 20 میلیون ریال تا 80 میلیون ریال است.

برای مطالعه ی بیشتر در خصوص قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، می توانید به سایت ما مراجعه نمایید.  

نکته ی مهم اینکه اگر کسی به دیگری انجام جرمی را نسبت دهد، که نشر آن باعث اشاعه ی فحشاء محسوب شود، حتی اگر بتواند درستی ادعای خود را ثابت نماید، باز هم به مجازات های گفته شده محکوم می شود.

نکات مهم در خصوص جرم افتراء که لازم است بدانید.

در مورد این جرم، توجه شما را به نکات زیر جلب می نمایم:

• افتراء یک جرم تعزیری درجه ی شش است. بنابراین امکان تخفیف مجازات، تعویق صدور حکم و تعلیق اجرای مجازات در خصوص آن وجود دارد.
• افتراء یک جرم قابل گذشت است. بنابراین برای شروع به تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات باید شاکی خصوصی جود داشته و شکایت کند.
• با توجه به نکته ی بالا، با گذشت شاکی تعقیب یا اجرای مجازات موقوف می شود.
• نسبت دادن انجام زنا یا لواط به دیگری، جرم قذف است. این جرم حدی بوده و مجازات آن هشتاد ضربه شلاق است.

نشر اکاذیب و تفاوت های آن با افتراء:

در قانون مجازات اسلامی از جزم دیگری نیز به نام نشر اکاذیب نام برده است.

نشر اکاذیب به معنای منتشر کردن دروغ به قصد ضرر زدن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی است.

از جمله تفاوت های نشر اکاذیب با افتراء این است که:

• نشر اکاذیب تنها به صورت کتبی واقع می شود. یعنی به وسیله ی نامه، شکواییه، مراسلات، گزارش و … در حالی که افتراء به صورت شفاهی نیز محقق می شود.
• در نشر اکاذیب صرفا امری خلاف واقع اظهار یا نسبت داده می شود. اما در افتراء شخصی رفتاری را که طبق قانون جرم بوده و برای آن مجازات تعیین شده است به دیگری نسبت می دهد.
• در جرم نشر اکاذیب نسبت دادن دروغ می تواند صریح یا تلویحی باشد. اما در جرم افتراء نسبت دادن جرم باید به صراحت انجام شود.
• نشر اکاذیب نیازمند سوءنیت خاص، یعنی قصد ضرر زدن به غیر یا تشویش اذهان عمومی است. در حالی که افتراء نیازمند سوء نیت خاص نیست.

مجازات نشر اکاذیب، حبس از دو ماه تا دو سال و یا تحمل شلاق تا۷۴ ضربه است.

قرار منع تعقیب و اعاده ی حیثیت:

گاهی شخصی متهم به انجام جرمی می شود و برای او قرار بازداشت موقت صادر می شود. پس از بررسی و محاکمه مشخص می شود که این شخص مرتکب جرمی نشده و بی گناه است و برای او قرار منع تعقیب یا حکم برائت صادر می شود.

چنین شخصی با توجه به ماده ی ۲۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری، می تواند خسارت ایام بازداشت خود را از دولت مطالبه کند. به علاوه او به عنوان شاکی جرم افتراء می تواند تمام ضررهای مادی و معنوی و منافع ممکن الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.

البته در موارد زیر شخص نمی تواند خسارت ایام بازداشت خود را مطالبه کند:

1. خود شخص اسناد و مدارک و ادله ی بی گناهی خود را ارئه نداده باشد.
2. او برای فراری دادن مرتکب جرم، خود را در مظان اتهام قرار داده باشد.
3. به هر جهتی به ناحق باعث بازداشت شدن خود شده باشد.
4. همزمان به علت قانونی دیگری در بازداشت باشد.

اعاده ی حیثیت از همسر:

در روابط میان همسران نیز ممکن است یکی از آنها بدون دلیل کافی دیگری را متهم به خیانت، زنا، کلاهبرداری یا جرائم دیگر کند.

اگر کسی به همسر خود انجام زنا یا لواط را نسبت دهد، عمل او قذف بوده و مجازات آن 810 ضربه شلاق حدی است.

اما اگر کسی همسر خود را متهم به جرمی غیر از زنا و لواط نماید، و نتواند صحت ادعای خود را اثبات کند، عمل او نیز افتراء تلقی می شود. بنابراین شخص با شکایت همسر خود که به ناحق به انجام جرم محکوم شده، به مجازات های قانونی محکوم می شود.

 اعاده ی حیثیت و خسارت معنوی:

نمی توان منکر این شد که متهم شدن به انجام جرم، موجب لطمه به آبرو و حیثیت افراد می شود. به همین جهت هم ماده ی 14 قانون آیین دادرسی کیفری از ضرر و زیان معنوی به افراد سخن گفته است.

مطابق این ماده زیان معنوی عبارت از صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی است. بنابراین در این موارد دادگاه می تواند به الزام به عذر خواهی و درج حکم در روزنامه ها و … حکم دهد. تا از این طریق آبرو و حیثیت از دست رفته ی شخص را بازگرداند. 

در خصوص زمانی که زوجین یکدیگر را متهم می کنند و ادعای آنها اثبات نمی شود نیز استفاده از حکم این ماده امکان پذیر است.

جهت مشاوره با وکیل کیفری آسا با ما در ارتباط باشید. 22350512